Gələcəyə ön söz. Qulu Məhərrəmli

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ illərdir ki, Azərbaycan ictimai mühitində dərisi bir qəpiyə dəyməyənlər Mirzə Cəlil, M.Ə.Sabir, Səməd Vurğun, Rəsul Rza kimi qüdrətli qələm sahiblərini, M.Ə.Rəsulzadə, N.Nərimanov kimi geniş siyasi düşüncə üfüqünə sahib dövlət xadimlərini «yıxıb-sürüyür», onlara böhtanlar atır, təhqir etməkdən belə çəkinmirlər.

      Bəli, tarixdə heç kim toxunulmaz deyil, hər kəsin fəaliyyəti təhlil və araşdırma üçün açıqdır, o səbəbdən də adları çəkilən şəxsiyyətlər haqqında tənqidi ruhda və qərəzsiz yazan müəllifləri biz buraya aid etmirik. Söhbət tarix və şəxsiyyət probleminə bacadan baxanlardan, ucuz sensasiya xatirinə hay-küy salanlardan, ədəbi mühiti və tarixi prosesləri lazımınca dərk etməyənlərdən, təbii ki, bu məsələlərdə hansısa şəxsi mənfəət güdərək ağa qara deyənlərdən gedir. Nə etməli, dostumuz S.Cəlaloğlu da Səməd Vurğunla bağlı məhz bu mövqedən çıxış edənlər siyahısındadır və onun milli Herostrat rolunda çıxış etməsi təəssüf doğurur.

      Əlbəttə, böyük şairi tarixi həqiqətləri təhrifdə günahlandırması əsla S.Cəlaloğlunun şah Qacara və ya M.Ə.Rəsulzadəyə sevgisi ilə bağlı deyildir. Xüsusən onun ikinciyə məhəbbətinin işartıları belə görünmür. Digər tərəfdən biz bədii əsərlə gerçək olmuşlar arasında oxşarlıq paralelləri aparsaq, gərək onda tarixi mövzuda yazılmış əsərlərin 70-80 faizinin müəllifini güllə qabağına qoyaq. Yazıçı üçün tarixi hadisə və şəxsiyyət bədii obrazdır, qüdrətli qələm sahibləri bu obrazları bədii həqiqətə çevirməklə yadda qalan əsərlər yaradırlar. Şekspir də, Hüqo da, Tolstoy da, Cavid və Səməd Vurğun da bu yolla getmişlər.

      Bədii yaradıcılıqda bir incə məqam da hər hansı tarixi əsərin yazıldığı dövr, siyasi şərait və mühitlə bağlıdır. Biz sənətkar haqqında mülahizə yürüdərkən bədii əsərin yarandığı tarixi şəraitin şərtlərini və tələblərini mütləq göz önünə gətirməliyik. «Tarixilik hissi» deyilən bu anlayışı nəzərə almadan kimisə ittiham etmək ədalətsizlikdir. Bu gün millətin işıqlı adamlarına, dəyərli ziyalılarına qənim kəsilmiş hansısa korrupsioner məmuru tərifləmək də, tarixin ağır vaxtlarında iti qılınc üzərində yeriyə-yeriyə əsər yazmış və bununla da mənsub olduğu xalqın dilinin və bədii təfəkkürünün inkişafına misilsiz töhfələr vermiş bir sənətkarı ittiham etmək də olar. Amma ittihamlar bolşevik-matros təfəkküründən qaynaqlanmamalıdır. S.Cəlaloğlu S.Vurğuna münasibətdə məhz bolşevizm prinsiplərindən çıxış edir. Halbuki dünyanın ən böyük bolşeviki V.İ.Lenin hələ Oktyabr inqilabından 3-4 il əvvəl İ.Armanda yazdığı məktubda tarixi şəxsiyyət və proseslərə obyektiv yanaşmağın vacibliyindən danışırdı. Göstərirdi ki, hər bir müddəa: f) tarixən; i) tarixin konkret təcrübəsinə əsasən; s) başqaları ilə müqayisədə götürülməlidir. İnsafən, ədalətli yanaşmadır və bolşevik təfəkkürünün daşıyıcılarının gələcək bəyanatlarında nəzərə alınması, hər halda, faydalı olardı.

* * *

      Əlbəttə, S.Vurğunun ideoloji xətdən kənara çıxdığı vaxtlar olurdu, amma «çekist ruhlu» sovet senzorları onun qarşısını məharətlə alırdı. Araşdırmaçı A.Salmanov bununla bağlı şairin «Aslan və Mahniyar» poemasının avtoqrafından çıxarılmış aşağıdakı nümunəni gətirir:

      «O gündən titrədi yurdun üstündə,

      Cütbaşlı qartalın qanlı bayrağı.

      Tarixin doğduğu o qara gündə,

      Böyük bir ölkənin söndü çırağı».

      – misraları ilə başlayan və Rusiyanın Azərbaycanı işğalının mahiyyətini açan böyük bir parça (60 misra) nəşrdə ixtisar edilmişdir. Şair əsərin sonrakı hissəsində deyir:

      «Üç yüz il ayrıldıq ana dilindən,

      Məktəbin adına dedik «uşkola».

      …Axdı Rusiyaya neft kəmərləri,

      Daşıdı onları ilk dəmir yolu.

      Tarixə hökm edən o gündən bəri,

      Çalışdı yadlarla azərin oğlu».

      Görünür, sovet dövründə də davam edən işğalçılıq siyasətinin (ruslaşdırma, ölkə sərvətlərinin talanması və s.) qabardılması senzorların diqqətindən yayınmamış, nəticədə parça ixtisar edilmişdir.

* * *

      Bütün hücumlara, böhtan və qarayaxmalara baxmayaraq S.Vurğun bizim şüurumuzda qüdrətli milli şair olaraq qalır. Azərbaycan onun yaradıcılığının əsas, ana xəttini təşkil edir, əsərlərinin baş mövzusu və baş qəhrəmanı Azərbaycandır. İndi az qala hamının əzbər bildiyi «Azərbaycan» şeirindən sonra azərbaycanlılar üçün bu məmləkət əbədi olaraq ANA VƏTƏNDİR. Onun poeziyası əlvan rənglərə bürünmüş bir Azərbaycan mənzərəsidir. S.Vurğun həm yaddaşlarda iz salmış parlaq şəxsiyyəti, bir az da mistikləşmiş həyatı, həm də şeirlərindən bulaq suyu kimi süzülüb gələn büllur təbi, xalq təfəkkürünə söykənən hikməti və poetik vüsəti ilə XX əsr ədəbiyyatımızın sönməz işığıdır. Bu işıq zaman-zaman kimlərinsə gözünü qamaşdıra bilər. Amma əsas odur ki, S.Vurğun poeziyasının ülviliyini, ab-havasının duruluğunu hiss edəsən, çünki bu poeziya başdan-ayağa Azərbaycan adlı bir ölkənin mənəvi məkanı, onun döyünən ürəyi və ölməz ruhudur.

08.06.2013

      Dilimizi didən dərdlər

      Bir xalqın ana dili onun milli varlığının və mənəvi aləminin ifadəsidir.

Mirzə İbrahimov

      TQDK-nın orta məktəblərin buraxılış imtahanları ilə bağlı elan etdiyi nəticələr çoxları kimi məni də heyrətləndirdi. Necə ola bilər ki, şagirdlər Azərbaycan dili fənnindən kütləvi şəkildə kəsilsin. İmtahandan 5-10 nəfər keçməsəydi, bunu anlamaq olardı. Amma təsəvvür edin, şagirdlərin təxminən 30 faizi ana-dili imtahanından keçə bilməyib. Bu, 3-4 şagirddən birinin axsaması deməkdir. Deməli, nəsə yerində deyil!

* * *

      Məncə, Azərbaycan dili, onun tədrisi, ədəbi dilin çağdaş durumu, mətbuatda, teleradio verilişlərindəki dil nöqsanları ilə bağlı şikayətlərin əsasında bu dili yaxşı öyrənmək hünəri, bir də dil sevgisi çatışmır.

      Dil təkcə mədəniyyətin bünövrəsində dayanmır, həm də hər bir fərdin düşüncəsində, millətin, dövlətin təməlində durur. Biz duyğu və düşüncələrimizi bu dildə ifadə edirik. Bu sadə həqiqəti dərk etmək çox vacibdir. Tarixən müxtəlif dillərin (ərəb, fars, monqol, rus və s.) təsirinə məruz qalmış Azərbaycan dili xalqın sevgisindən, özünü məhz bu dildə ifadə etmək istəyindən qaynaqlanaraq cilalanıb və bu günə gəlib çatıb. Ona görə də ana dilimiz kiçilmədən, kirəcləşmədən, energetik potensialına güvənərək daim inkişaf edib, təkcə yazıçı və şairlərin çörək ağacına yox, həm də xalqı yaşadan vasitəyə çevrilib.

      Doğrudur, zaman-zaman bu dil basqılara da məruz qalıb, xüsusən sovet dövründə СКАЧАТЬ