Narsiste, psigopate, stalkers en sadiste. André le Roux

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ as die gemiddelde mens s’n dat hulle die slagoffer sal word van ’n motorongeluk, misdaad, siekte, depressie, ongewenste swangerskap of ’n aardbewing. Ook bekend as die positiwiteits- of optimisme-vooroordeel.

      “Nee, ek sal nooit betrokke raak by ’n narsis of psigopaat nie. Nie ék nie.”

      Jy dink ook jy gaan ’n taak gouer klaarmaak as wat die geval is – en dit gaan jou vriende langer vat om hul take te voltooi. Die sielkundige en ekonoom Daniel Kahneman en sy medewerker Amos Tversky noem dit die planning fallacy. Dis ’n optimisme-vooroordeel. Net so dink ontwikkelaars dikwels ’n gebou gaan veel gouer opgerig word en nie so baie kos nie. (Die Sydney-operahuis is 10 jaar laat teen $102 miljoen voltooi, terwyl vir $7 miljoen begroot is.)

      Wanneer mense oorselfversekerd is, sê Pinker, hou dit implikasies in vir gewelddadige optrede. As mense heeltemal rasioneel was, sou hulle ’n aanslag loods net as hulle waarskynlik sal wen en net as die voordele van sukses meer is as die verliese in so ’n geveg. Net so behoort die swakker party oor te gee sodra dit duidelik word hy kan nie wen nie.

      Maar dit gebeur nie.

      Soos in die Viëtnam-oorlog (1955 – 75) vir Amerikaners. En vir Suid-Afrikaners in die Bosoorlog van ’n volle 25 jaar (1965 – 90), terwyl troepe gedurig verseker is: “Ons is besig om te wen, manne!”

      Maar oorlog is nie altyd “rasioneel” nie, veral nie as die leiers dink hulle is “slimmer” as die vyand nie. Reeksmoordenaars redeneer dieselfde: “Julle kan my nie vang nie, want ek’s slimmer as julle. Dis tyd vir nog ’n moord.”

      Dis gevind mense met ’n ondergemiddelde IK dink hul IK is hoër as wat dit is, maar mense met ’n bogemiddelde IK onderskat hul IK. ’n Britse sielkundige het gevind mans is geneig om hul IK met vyf punte te oorskat, terwyl vroue hul IK met vyf punte onderskat.

      Jy en jou selfbeeld

      Kenners het lank geglo geweld spruit uit ’n lae selfbeeld of slegte eiewaarde, met ander woorde, die waarde wat jy aan jouself as mens heg (self-esteem).

      Net die teenoorgestelde is waar.

      Pinker wys daarop dat eiewaarde gemeet kan word en dié met ’n hoë telling is die psigopate, straatslim boewe, boelies, mans wat mishandel, reeksverkragters en haatmisdadigers.

      Nie die soort eiewaarde wat jy naby jou wil hê nie …

      Die bogemiddelde-effek val in drie kategorieë, verduidelik die skrywer Ian Leslie in Born Liars:

      1.Ons is oordrewe seker van ons eie vaardighede en kwaliteite.

      2.Ons is onrealisties optimisties, soos die kankerpasiënt wat sy kanse op herstel oorskat. Of vra studente hoe hul toekoms lyk en die meeste vertel hoe rooskleurig dit sal wees met ’n goeie werk, groot salaris en slim kinders.

      3.’n Oordrewe sin van beheer. Ons dink ons besluite beïnvloed die wêreld, want ons is in beheer. Wanneer mense dobbelsteentjies gooi, gooi hulle harder wanneer hulle na hoër nommers mik en sagter as hulle laer nommers wil hê. Of hulle blaas daarop. Asof dit nou enigsins die val van die dobbelsteentjies sal beïnvloed.

      Druk, druk, drukkk maar daardie hysbakknoppie …

      Die enigste mense met ’n meer realistiese siening van hul eie vermoëns en die wêreld, en vir wie bogenoemde drie kategorieë nie geld nie, is depressielyers. Hul wêrelduitkyk is akkurater, bekend as depressiewe realisme. Maar terwyl depressiewe mense situasies waaroor hulle geen beheer het nie korrek takseer (dat hulle inderdaad geen beheer het nie), takseer hulle situasies waaroor hulle wel beheer het óók as sonder beheer.

      Dié “realisme” help die depressielyer nie veel nie. Hy’s steeds depressief.

      Die skrywer Kathryn Schulz som dit op in Being Wrong:

      1.Depressiewe mense verkeer nie onder die vrolike illusie dat hulle die verloop van hul lewe kan beheer nie.

      2.Hulle glo nie, soos die res van ons, dat hulle in alle opsigte ’n bietjie bogemiddeld is nie.

      3.En hulle verstaan, alte akuut, dat hul lewe net ’n kortstondige spikkeltjie is…

      Sadder but wiser.

      Maar Schulz sê ook mense met ’n positiewe uitkyk op die lewe erken makliker hul alledaagse foute en kan dan hul denke verander. As ons onsself nie oorskat het nie sou ons nie gewaag het nie. Dit maak ons optimisties. Schulz noem dit die “optimistiese model van foute”. Teenoor defensiewe pessimisme, wat mense help om die algemene uitdagings en stres van die lewe beter te hanteer.

      Defensiewe pessimisme is ’n strategie om gereed te maak vir ’n stresvolle gebeurtenis of om dit te vermy. Dan onderskat mense hul eie vermoëns en dink hulle hulle gaan nie so goed vaar nie ondanks suksesse in die verlede. Dit kan hulle egter motiveer om harder te probeer, om beter voorbereid te wees.

      Net so kan “’n bietjie” narsisme goed wees.

      In Evil Genes haal Barbara Oakley ’n Psychology Today-skrywer aan wat sê dit lyk of matige narsisme mense help om gouer van beserings en trauma te herstel.

      “Dit gee hulle ’n onrealistiese sin van onkwesbaarheid en hulle glo hulle sal enigiets wat die lewe na hul kant toe gooi, kan hanteer.”

      Jy’s natuurlik ook ’n beter werker as jou kollega, met beter vaardighede. Jy verdien daarom ’n groter verhoging (as jou baas dit net wil raaksien).

      Groot handelsvolumes op aandelebeurse is al aan die bogemiddelde-effek toegeskryf omdat makelaars dink hulle is goed, en prokureurs gaan maklik hof toe omdat hulle seker is van hul saak.

      Maar mense is blind vir hul eie vooroordele op grond waarvan hulle hulself beoordeel. Dis die bias blind spot en dis eweneens gevind mense met ’n hoër dunk van hulself toon groter illusionêre meerderwaardigheid as mense met minder eiewaarde. Dit kan jou oordeelsfoute laat begaan wanneer jy belangrike besluite moet neem.

      Andersyds is dit nie noodwendig ’n slegte ding as jy dink jy’s ’n bietjie beter as wat jy is nie. Dis gevind mense wat hulself op dié manier mislei, vaar inderdaad beter.

      Boonop: Miskien is jy so goed soos jy dink.

      Indien nie ’n bietjie beter nie.

      3. Ons is almal (’n bietjie) so

      Narsiste, psigopate en ander ongure karakters ly aan ’n persoonlikheidsteuring (disorder), nie ’n siekte (illness) nie. En dit lê op ’n glyskaal of kontinuum – van die moordenaar in die dodesel tot die gewetenlose aandelemakelaar tot die berekende ma langs die sportveld.

      “Ek word beskou as ’n baie behulpsame en bedagsame professor,” sê M.E. Thomas, wat so ’n goeie eerste indruk skep. “In wat ek doen, is ek ’n goeie mens, maar tog word ek nie gemotiveer of teruggehou deur dieselfde dinge as die meeste goeie mense nie. Is ek ’n monster? Ek verkies om te glo dat ek en jy bloot op verskillende plekke op die spektrum van menslikheid lê.”

      Van aanvaarbaar (links) tot aanstootlik (middel) tot kwaadaardig en gevaarlik (regs).

      Hou ook in gedagte daar is oorvleueling van eienskappe tussen steurings soos psigopatie en narsisme. Want hierdie steurings lê op dieselfde СКАЧАТЬ