Narsiste, psigopate, stalkers en sadiste. André le Roux

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ karakters kan hulle dus heeltemal ontgaan. In Social Intelligence noem Goleman dit “sosiale outisme”.

      Die rangorde-effek (serial position effect) is die geneigdheid om die eerste en laaste items op ’n lys beter te onthou as die goed in die middel. Dit geld ook vir die indruk wat jy van iemand vorm. Byvoorbeeld, kyk na hierdie lys beskrywings van Koos: “Koos is intelligent, toegewyd, krities, impulsief en jaloers” teenoor “Koos is jaloers, impulsief, krities, toegewyd en intelligent.”

      Wat is jou indruk van Koos?

      Albei lyste bevat presies dieselfde eienskappe, maar wanneer die positiewe eienskappe (intelligent, toegewyd) eerste genoem word, is jou indruk van Koos ook positiewer – die geneigdheid om te dink die eerste items op ’n lys is belangriker en beteken dus meer.

      Só ook wanneer jy iemand die eerste keer ontmoet en jy dink hy’s gaaf en aangename geselskap teenoor stug en teruggetrokke, is dit daardie eerste indruk wat gaan vassteek.

      Natuurlik, die laaste deel van ’n eerste indruk is nog belangriker. Dis die indruk wat jy met jou gaan saamneem (serial recency effect).

      Sny dit maar fyn

      Hoe goed kan jy vreemde mense en situasies opsom?

      Dalk beter as wat jy dink.

      Die sosiale sielkundige Nalini Ambady was ’n kenner van nieverbale gedrag (sogenaamde tells) en interpersoonlike persepsies. Sy en ’n kollega het die term thin-slicing of thin-slice judgment geskep – noem dit maar fyn sny – wat aantoon hoe vinnig mense (korrekte) afleidings maak bloot uit dun grepies van ander mense se gedrag. Hulle vorm die regte eerste indrukke op grond van baie min inligting, gewoonlik onbewustelik.

      Intuïsie, dus. En dis inderdaad betroubaar.

      In ’n klassieke eksperiment het Ambady videogrepe aan studente gewys van onbekende professore wat klas gee. Die video’s was net tien sekondes lank, met die klank af. Die studente moes die professore beoordeel op grond van vyftien eienskappe soos gewildheid, eerlikheid, bekwaamheid, ensovoorts.

      Dié studente se beoordeling het merkwaardig ooreengestem met die beoordeling van ander studente wat reeds ’n hele semester by die professore klas geloop en hulle persoonlik leer ken het.

      Toe het Ambady met ’n ander groep studente die tyd verkort na vyf sekondes. En weer het dié studente akkuraat geoordeel, selfs toe die video’s net twee sekondes lank was. Wanneer ons instinktiewe besluite neem, is dit net dít: instinktief en onmiddellik.

      En instinktiewe besluite is dikwels betroubaarder as langoorwoë besluite, sê die skrywer-joernalis Malcolm Gladwell in Blink. Jy’t nie ’n magdom inligting nodig om te kan besluit nie. Ons lê te veel klem op “weldeurdagte” besluite.

      Gladwell se definisie van fyn sny: “Die vermoë van ons onderbewuste om patrone te vind in situasies en gedrag gegrond op dun snitte ervaring.”

      Fyn sny, is nuttig op ’n praktiese vlak. Jy besluit baie vinnig of daardie hond vriendelik is of nie, of die man wat van voor af aankom jou wil beroof of nie, of die verkoopsman te vertrou is of nie. Dit raak selfs makliker wanneer iemand begin praat.

      Stemtoon.

      Fyn sny, is ook aan die werk in spoedafsprake, waar vroue se oordeel akkurater is as mans s’n. Dis gevind vroue se oordeel met fyn sny, is oor die algemeen beter.

      Aanlyn profiele soos op Facebook, met bra beperkte inligting, help mense ook om iemand beter te beoordeel. (Dis net nie te sê die inligting op grond waarvan jy afleidings maak, is altyd waar nie.)

      Maar, waarsku Gladwell later in What the Dog Saw and Other Adventures, wanneer jy iemand ontmoet, word jou persepsie van hom gekleur deur die feit of jy van hom hou of nie. Daarby ontmoet jy iemand in ’n bepaalde situasie. Jy’t geen idee hoe die persoon in vele ander situasies gaan optree nie. Jy weet ook nie of hy ’n eerlike mens is, sy vrou slaan of te veel drink nie. (Of mense doodmaak in sy vrye tyd nie.) Nuwe situasies kan jou persepsie verander.

      Navorsing het ook gewys mense kan sekere persoonlikheidsteurings aflei uit video’s van net dertig sekondes. Watter steuring dit is – narsisme of psigopatie, byvoorbeeld – is nie so belangrik nie. Solank jy kan agterkom: Hierdie ou is nie lekker nie.

      Dis wanneer jy maar jou intuïsie kan vertrou om fyn te sny.

      Die effek van bogemiddeldes

      Die indruk wat jy van jouself het, is ewe belangrik.

      Dis altyd effens opgeblase. Ons dink ons is net daardie bietjie slimmer, aantrekliker, vinniger of sterker as wat ander mense dink ons is. Ons is altyd ’n bietjie bo die gemiddelde. Daardie waarskuwing: “Moenie dink jy’s beter as ander mense nie,” is net ’n ideaal. Ons álmal dink ons is.

      Trouens, ons is bly ons is nie soos dié of daardie mens nie.

      Waarmee niks verkeerd is nie, want dis goed vir die selfbeeld en optimisme. Maar wanneer dit handuit ruk, as jy té opgeblase raak, word jy narsisties of minstens windmakerig, wat jou ongewild kan maak.

      ’n Toets wat wyd gebruik word om te bepaal watter dunk jy van jouself het, is die How I See Myself Scale. En keer op keer, dwarsoor die wêreld, dink die meeste mense hulle is bogemiddeld.

      Wie wil nou gemiddeld wees?

      Mense is dan geneig om hul suksesse toe te skryf aan hul eie vermoëns en hul mislukkings aan eksterne faktore of ander mense. Dis die selfdienende vooroordeel. Verskillende studies het inderdaad gevind as jou dunk van jouself te groot is, kan dit jou sosiale vaardighede negatief beïnvloed en selfs tot antisosiale gedrag lei. Dit kan jou vyandig teenoor ander en maklik geïrriteerd maak.

      Dis ’n fyn balans om vir ’n kind te leer – tussen gesonde aanmoediging (“Mooi so!”) tot ongesonde aanmoediging (“Jy’s die beste!”). Dit kan lei tot arrogante, egosentriese en selfsugtige kinders wat altyd dink hulle weet beter.

      Jy dink sélf jou kinders is bogemiddeld. Dis die Lake Wobegon-effek.

      Die Lake Wobegon-effek

      Lake Wobegon is ’n denkbeeldige, mitiese dorpie in Minnesota, afgelei van ’n weeklikse radioprogram wat telkens afgesluit is met: “Well, that’s the news from Lake Wobegon, where all the women are strong, all the men are good- looking, and all the children are above average.”

      Wat natuurlik onmoontlik is.

      Dié effek is al aangetoon by hoërskoolleerders wanneer hulle gevra word om hul eie leierskapvaardighede te beoordeel (in een opname waaraan ’n miljoen leerders deelgeneem het, het net 2% gesê hul leierskap is ondergemiddeld), en motorbestuurders oor hul eie bestuursvernuf (in ’n studie het 93% van Amerikaanse studente en 69% van Sweedse studente gedink hulle is beter bestuurders as die res). Ook kankerpasiënte oorskat hul kanse op herstel. Mense dink hulle leef oor die algemeen gesonder as hul portuurgroep.

      Die verskynsel is bekend as gewaande meerderwaardigheid (illusory superiority) of positiewe illusies. Kortom, die bogemiddelde-effek. Dis ’n kognitiewe vooroordeel en geld vir jou intelligensie, hoe goed jy vaar in toetse of ander take en hoeveel positiewe persoonlikheidstrekke jy dink jy het.

      Mense dink ook hulle het inherent geluk aan hul kant, sê die sielkundige en wetenskapskrywer Steven Pinker in The Better Angels of СКАЧАТЬ