Pruimtwak en skaduboksers. Danie Marais

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ek wil ’n kunstenaar word,” is woorde wat ek ys om eendag te hoor.

      Ek verkneukel my weliswaar daarin wanneer my vyfjarige dogtertjie met ’n wilde entoesiasme vir tekengoed vra; wanneer sy gloeiend vir my haar bont prente wys en uitlê; wanneer sy verdiep raak in goeienagstories, obsessief raak oor flieks of liedjies of sonder waarskuwing in ’n vuurspuwende pers drakie verander.

      Maar ek ken so baie kunstenaars en dromers wat teen veertig in teleurgestelde romantici verander het; sjarmante, talentvolle mense wat vanweë ’n sameloop van ongelukke, verspeelde kanse, markkragte en die wet van gemiddeldes eenvoudig nie daarin kon slaag om hulself te verwesenlik of geld te maak in die proses nie.

      En nee, geld maak nie noodwendig gelukkig nie, maar ’n uitsiglose gespartel maak bitter, en wanneer die middeljare jou tref, besef jy deeglik niks behalwe geld kan op hierdie aarde die honger op ’n afstand hou of jou loskoop van ’n stelsel wat op al jou tyd beslag lê nie.

      Om ’n droom uit te leef wat geen gemoedsrus of gemak kan koop nie ontaard in ’n nagmerrie – al sê die selfhelpboeke wat. En om ’n bestaan te maak uit kuns is enkelinge beskore.

      Stel dit so: As geluk afhang van realistiese verwagtinge en sukses afhanklik is van hoe groot jy droom, is daar ’n probleem. Want as geluk die somtotaal is van die werklikheid minus verwagtinge, kan die droom van suksesvolle kunstenaarskap nie anders as om in 99 persent van gevalle op ’n minusgetal in die gelukafdeling te eindig nie.

      Dan is daar nog al die ander gevare: Hoeveel kunstenaars raak nie verlief op hul eie pyn of hopeloos selfbehep ten koste van verhoudings of die day jobs wat later al genade word nie? En hoeveel ander raak nie sinies en sielsmoeg wanneer hulle ter wille van finansiële oorlewing uitverkoop en hulself in kommoditeite verander wat hulle self nie sou koop nie?

      Die Amerikaanse skrywer James Baldwin het dit mooi saamgevat: “Die prys wat ’n mens betaal vir die najaag van enige beroep of roeping is intieme kennis van daardie strewe se donker kant.”

      Hoekom ’n mens jou vrywillig op ’n pad sou begewe wat jou gedurig in voeling dwing met die dikwels ondraaglike menslike toestand en die soektog na ’n ewig ontwykende waarheid wat jy nog moet probeer verkwansel, het vir my ’n raaisel begin word.

      Maar toe gaan luister ek na Kris Kristofferson in die Kaap se GrandWest Arena en daar verstaan ek weer hoekom mense bereid is om hulle dood te bloei en broodgebrek te ly vir kuns. Want kyk, wanneer jy iets skep wat waaragtig waar is en hóú, systap jy vir ’n transendentale oomblik of twee die vergetelheid. In Goodwood het ek gesien hoe ’n brose ou man van 77 deur sy eie brose woorde, dronk deuntjies en vals note huis toe gedra en vir alles vergewe word; hoe hy kuns soos asem in sy longe trek en ’n saal vol vlees en bloed vul met daardie gees.

      Kuns is dalk tog al aardse manier om jou verraderlike liggaam en drome met ’n tikkie waardigheid te oorleef. Hel, ’n liedjie soos “Me and Bobby McGee” maak dit selfs moontlik vir ’n man wat nie kan sing of waffers kitaar speel nie om ’n groot musikant te wees.

      En toe kry ek wraggies die kans om met Kristofferson ná die konsert ’n onderhoud te voer en dié innemende, nederige man straal wanneer hy oor mense, musiek, Bob Dylan en Hank Williams praat soos wanneer my dogtertjie vir my haar prente van drakies, haaie of hasies wys. Hy voel geseënd, sê hy, absoluut geseënd om met liedjies wat uit sy siel kom ’n bestaan te kon maak en hom te kon uitdruk. Maar hoekom dit alles so goed uitgewerk het, kan hy hoegenaamd nie verklaar nie.

      “My kind,” wou ek in daardie oomblik sê, “word enigiets behalwe ’n kunstenaar tensy jy ’n Kristofferson kan wees.”

      Maar toe tref die cowboystewels wat oom Kris aanhet my – ek het nog nooit ’n paar meer afgeloopte, verrinneweerde skoene gesien wat so gemaklik en noodsaaklik lyk nie. Toe dag ek, liewe dogter, wat jy word, is nooit volledig ’n keuse nie. Dié skoene sal jy dra – as jy baie gelukkig is. Sterkte!

      SHELLEY EN DIE GRAAD 11-MEISIES VAN ’N KAAPSE SPOGSKOOL

      “Ironie is eintlik baie moeilik om te verduidelik,” sê my vriendin.

      “Ja,” antwoord ek. “Een of ander komediant het nou die dag getwiet: ‘My vriende sê ek verstaan nie ironie nie en dis ironies, want ons was besig om te wag vir die bus.’”

      My vriendin grinnik. “Ek dink my graad 11-klas sal, ironies genoeg, daardie twiet verstaan, maar Shelley se ‘Ozymandias’ is vir hulle heeltemal … whatever.”

      Ek en sy het saam regte studeer, twintig jaar gelede, maar ons swak vir letterkunde het ons albei uiteindelik in minder winsgewende beroepe laat beland. Sy skryf nou, maar gee ook Engels by ’n privaat meisieskool in die Kaap.

      Sy het ’n prys vir jeugliteratuur gewen, maar sê om vir daardie groep van heel gewillige sewentienjariges te verduidelik hoekom Shelley se sonnet hulle tot stilstand behoort te ruk, is ’n onbegonne taak.

      Ozymandias verwys na die Egiptiese koning Ramses II, waarskynlik die farao van die Bybelse Eksodus. Volgens die Romeinse historikus Diodorus Siculus, wat tussen 60 en 30 v.C. geskryf het, was die standbeeld van dié vors die grootste in antieke Egipte.

      Percy Bysshe Shelley (1792–1822) se gesprek oor Diodorus met ’n vriend, die bankier Horace Smith, het albei mans in die winter van 1817–1818 geïnspireer om gedigte te skryf oor daardie standbeeld wat deur tyd en woestynsand begrawe is. Ironies genoeg het Smith ’n intussen vergete sonnet oor die vergete standbeeld gekomponeer – “On a Stupendous Leg of Granite, Discovered Standing by Itself in the Deserts of Egypt, with the Inscription Inserted Below.”

      Shelley se poging sou egter een van dié bekendste Engelse sonnette word.

      Die beeld wat Shelley se gedig oproep – twee verlore steenbene in die woestyn as enigste oorblyfsels van die eens magtige koning se monumentale standbeeld én ryk – dít kan my vriendin se klas hulle as Indiana Jones-erige storie voorstel, maar daardie laaste ses reëls tref hulle eenvoudig nie:

      And on the pedestal these words appear:

      “My name is Ozymandias, king of kings;

      Look on my works, ye Mighty, and despair!”

      Nothing beside remains. Round the decay

      Of that colossal wreck, boundless and bare

      The lone and level sands stretch far away.

      Dat die woestyn nou vertoon as die koning van konings se werk en dat dit die verganklikheid van mag simboliseer – daardie dubbele ironie kan die graad 11’s net nie kleinkry nie, sê sy.

      Maar kan ’n mens haar klas regtig kwalik neem?

      Toe ek sewentien was, het apartheid, christelik-nasionale onderwys, die NP en die NG Kerk my lewe met ’n ysterhand regeer. En vir daardie bevoorregte tieners lyk al die werke en uitvloeisels van die magtige kapitalisme – ons geselsprogramme, die internet, celebrity-kultuur en ons transnasionale korporasies met hul wolkekrabbers in alle wêreldstede – so indrukwekkend en stewig soos die standbeeld van Ozymandias wat oor die ou Egiptenare uitgetroon het. Dat al hierdie dinge waarskynlik tot ’n val gaan kom wanneer die aarde en sy hulpbronne binne ’n paar dekades uitgeput is en aardverwarming groot metropole laat wegsink, kan ons blykbaar net so min verstaan soos daardie graad 11-dogters Shelley se byna 200 jaar oue waarskuwing.

      Kollektiewe waansin is eers by terugskoue vir die meerderheid СКАЧАТЬ