Przegrane zwycięstwo. Andrzej Chwalba

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ […]. Konieczne jest wpojenie w podoficerów przekonania, że żołnierz jest obywatelem, że należy mu rozkazywać, ale nie pomiatać nim”. Żołnierze widzieli, że niejednokrotnie podoficerowie oszukiwali przy wydawaniu prowiantów, a „zaoszczędzone” produkty sprzedawali kupcom spekulantom. Obserwowali, jak do magazynów wojskowych podjeżdżały fury żydowskie i zabierały produkty takie jak pasy, mundury, płaszcze, żywność, które później zasilały „czarny rynek”. Lecz były to praktyki znane ze wszystkich armii tego czasu. Z pewnością demoralizacja jakiejś części kadr podoficerskiej i oficerskiej wywołana wieloletnią wojną, a także głodowe gaże wojskowe zachęcały do poszukiwania dodatkowych źródeł zarobkowania. Podobne praktyki zdarzały się także w dywizjach legionowych, aczkolwiek stosunki między wojskowymi były tam najczęściej bliskie, oparte na wzajemnym zaufaniu i solidarności. Świadczyły o tym między innymi przykłady spożywania posiłków ze wspólnego kotła. Żołnierze legionowi doceniali też starania dowództwa, aby godnie pożegnać zmarłych kolegów. „Byliśmy w pułku jak bracia, dzieliliśmy się każdym kawałkiem chleba, przysięgaliśmy sobie nawzajem, że nigdy nie zostawimy żadnego rannego, aby nie wpadł w ręce nieprzyjaciela” – pisał jeden z legionowych żołnierzy.

      Poważną kwestią dla dowództwa stały się skomplikowane relacje między starymi żołnierzami a rekrutami, co oczywiście nie było cechą charakterystyczną tylko Wojska Polskiego i tego czasu. Naczelny Wódz w jednym z apeli wzywał do „zacierania podziałów między kadrą zawodową i szeregowymi pochodzącymi z poboru”, lecz skończyło się na słowach. Starzy wiarusi byli pewni swego, znali drogi i dróżki prowadzące do podoficerów i oficerów. Denerwowały ich niezdarność, niedbałość i nieśmiałość młodych, lecz rekruci często wywodzili się z wiosek oddalonych od centrów cywilizacji i po raz pierwszy w życiu przekroczyli granice powiatu, a niektórzy gminy. To, z czym się zetknęli w wojsku, było dla nich nowym doświadczeniem. Pisał o tym Marceli Handelsman, wówczas żołnierz, a w przyszłości znamienity historyk:

      Chłopiec młody […] oderwany od rodziny, pozbawiony normalnego życia domowego, z coraz to inną obcujący przedstawicielką płci pięknej […], wtrącony w rozgwar życia obozowego szuka instynktownie w otoczeniu kogoś, z którym mógłby podzielić się dorobkiem swego własnego świata wewnętrznego. On się teraz dopiero rozwija, w jego duszy, w jego głowie rodzą się po raz pierwszy własne myśli, powstaje pogląd na ojczyznę, na życie, na szczęście, na siebie.

      Odrębnym problemem były nie najlepsze stosunki między społeczeństwem a wojskiem. Konieczne okazały się nadzwyczajne wysiłki, aby żołnierze zrozumieli, że spełniają funkcje służebne wobec narodu, a mieszkańcy kraju, iż powinni darzyć sympatią żołnierzy. Trafnie zdiagnozował to Wincenty Witos w przemówieniu w Sejmie 27 lutego 1919 roku: „Armia musi być źrenicą narodu, armia musi być z narodem związana i pomiędzy nią a społeczeństwem nie może panować jakikolwiek separatyzm […], do armii wdarło się bardzo wielu ludzi na kierownicze stanowiska, z bardzo ciemną przeszłością”. Miał na myśli oficerów, którzy dali się poznać z serwilizmu wobec c. i k. monarchii, o których mówiono „polskojęzyczni Austriacy”. I dalej prawił, iż wojsko „nie może być zamkniętą kastą, lamusem, do którego składa się rozmaite graty, już niepotrzebne. Żołnierz musi wiedzieć, za co walczy, za co ginie”.

      Jednym z pierwszych zadań władz wojskowych było pozyskiwanie do służby doświadczonych wyższych oficerów, w tym generałów. 11 listopada 1918 roku w Wojsku Polskim służyło ośmiu, ale latem 1919 już osiemdziesięciu, a rok później dziewięćdziesięciu trzech. Wszyscy kolejni szefowie sztabu, Rozwadowski, Szeptycki, Stanisław Haller, służyli w c. i k. armii. Sztab zdominowali wyżsi oficerowie z c. i k., a MSWojsk. – ci z armii rosyjskiej. O polskich oficerach z Rosji pisano: „jego niższość od oficera austriackiego w zakresie organizacyjnym i służby w sztabach i stąd jego wyższość w służbie liniowej i w sprawach bojowych”. Między listopadem 1918 a listopadem 1920 roku spośród siedemnastu dowódców armii i frontów ośmiu wywodziło się z c. i k. armii, czterech z rosyjskiej, czterech z Legionów, a jeden – Kazimierz Raszewski, który generałem został w kwietniu 1919 roku – z armii niemieckiej. Z kolei wśród dowódców dywizji coraz liczniejsi mieli za sobą służbę w Legionach. W przeddzień Bitwy Warszawskiej na dwudziestu sześciu dowódców dywizji i samodzielnych brygad dziesięciu służyło w Legionach, dziewięciu w armii rosyjskiej, a siedmiu w austro-węgierskiej.

      Tabela 1. Generałowie i oficerowie Wojska Polskiego w 1921 roku

	Generałowie		Oficerowie
	liczba	w proc.	liczba	w proc.
Ogółem	145	100%	30 105	100%
Z armii rosyjskiej	66	45,5%	7951	26,4%
Z armii austriackiej	60	41,3%	9476	31,5%
Z Legionów Polskich	12	8,2%	7813	26,0%
Z Armii Hallera	4	2,7%	1752	5,8%
Z armii niemieckiej	3	2,0%	3113	10,3%

      Źródło: Mieczysław Cieplewicz, Wojsko polskie w latach 1914–1926. Organizacja, wyposażenie, wyszkolenie, Wrocław 1998, s. 20.

      Tylko nieliczni generałowie i wyżsi dowódcy mieli doświadczenie w pracy sztabowej. Najczęściej nabyli je w c. i k. armii, aczkolwiek polscy oficerowie stanowili tylko około trzech procent ogółu jej oficerów. Jednak w momencie wybuchu Wielkiej Wojny żaden z nich nie dowodził dywizją, nie mówiąc o korpusie. W trakcie wojny już takie przypadki miały miejsce.

      Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 roku nakazano weryfikację stopni wojskowych, aby ustalić starszeństwo i nadać stopnie wojskowe obowiązujące w Wojsku Polskim. 12 września tego roku powołano komisje weryfikacyjne. Przystąpiono do ujednolicania nazewnictwa wojskowego i kultury żołnierskiej. Pisał o tym Piłsudski: „Szliśmy na wojnę bez regulaminów w tornistrze, ze wspomnieniami mglistymi, bo z dawką siły przyzwyczajeń. Wiosną roku 1920 byliśmy zupełnie bez regulaminu służby polowej”. Dodajmy, że w trakcie wojny dopiero zaczął się kształtować polski język wojskowy, nad czym czuwała Centralna Komisja Słownictwa Wojskowego. Było to konieczne, gdyż nie tylko żołnierze, lecz także oficerowie mieli trudności z prawidłowym odczytaniem rozkazów. Polski żołnierz z Ameryki czy z zaboru pruskiego nie zawsze dobrze rozumiał rozkaz wydany przez oficerów z armii carskiej, z kolei oficerowie z c. i k. armii nie byli rozumiani przez podwładnych pochodzących z ziem zaboru rosyjskiego. Przykładowo żołnierz z byłej armii austro-węgierskiej nie rozumiał komendy „wstrzymać ogień”, a reagował dopiero na „Feuer einstellen”. „Prawie nigdy nie mogliśmy się zrozumieć” – pisał generał Lucjan Żeligowski. Trudności wynikały także z charakteru pracy dowódców. „Austriaccy generałowie po przejściu do naszej armii przynieśli z sobą cały system papierowości nadmiernej […] system ten okazał się zupełnie nieżyciowy i zamiast upraszczać, plątał, komplikował życie naszego wojska” – zanotował jeden z oficerów z armii rosyjskiej. Podobne uwagi formułował Żeligowski, niezawodny w krytykowaniu c. i k. żołnierzy: „Rozkwitła niezwykle papierowość. Pisano z jednego pokoju do drugiego. Zamiast rzecz załatwić telefonicznie, ale chodziło, aby w papierach były jasne ślady pracy […] nie tyle chodzi o to, aby coś zrobić, ile o to, żeby na wszystko mieć usprawiedliwienie w aktach i odpisach na wypadek odpowiedzialności”.

      Scalanie armii oraz jej rozbudowa wymagały solidnych sum pieniężnych. Wydatki na nią rosły z miesiąca na miesiąc. Szacuje się, że gdyby nie wojna, emisja pieniędzy papierowych byłaby mniejsza o dwadzieścia pięć miliardów marek polskich. Adam Krzyżanowski obliczył, że z ogólnej sumy wydatków państwowych za lata 1918–1920, wynoszących 72,6 miliardów marek polskich, strumień skierowany do MSWojsk. sięgnął 42,3 miliarda. W istocie wydatki były jeszcze wyższe, gdyż takie resorty СКАЧАТЬ