Donkermaan. André P. Brink

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ mos.) Soms is sy saam met my kombuis of spens toe, waar sy haar op ’n breë rak gaan tuismaak het om my dop te hou, haar kaal bene swaai-swaai soos ’n kind in die kerk. En dwarsdeur dit alles het die gesprek aangehou, te veel om nou, twee dae later, op te roep en neer te skryf. Maar ek moet minstens probeer. Ek het nie ’n keuse nie, anders is dit alles vir goed verlore. Selfs terwyl dit aan die gang was, het ek my – soos so dikwels in my lewe – daarop betrap dat ek my probeer voorstel hoe ek dit agterna sou onthou, wat my sou bybly, wat sou wegglip deur die gate in die net van die geheue. Dis asof ek nie behoorlik teenwoordig is wanneer iets gebeur nie en eers agterna daarna moet probeer teruggryp. Levinas sê êrens, as ek reg onthou: “The great ‘experiences’ of our life have properly speaking never been lived.”

      Selfs as kind was ek al so. ’n Paar keer het ek onmiskenbare astrale ondervindings gehad: die ontstellende indruk dat ek nie is waar ek is nie, maar van ver af neerkyk op wat gebeur. Eenkeer, weet ek, was ek saam met ’n klompie maats na die “Boesmangrot” toe, ’n myl van die plaashuis af tussen die klipkoppies – ’n soort oorhangkrans beskilder met Boesmantekeninge, derduisende jare oud en al half uitgewis onder laag op laag graffiti. En onverwags was dit of ek my bo-op die krans bevind en afkyk na waar ek daar onder op die grond probeer om my maats te beïndruk met stories wat ek in boeke gelees het of wat ons ou voorman, Outa Hans, my vertel het. ’n Ander keer was die middag in die donker, geurige waenhuis saam met die vroegwys klein Lenie tussen die lusernbale agter Pa se ou grys trekkertjie en sy spul mankolieke perdekarre en ploeë en skaapskêre en dipkanne en goed: en skielik was daar weer so ’n verskuiwing, dié keer op na die balke waar die rooi-oog bosduiwe nesmaak.

      Daardie paar ondervindings was buitengewoon. Maar vir so lank as ek kan onthou, was daar dié besef van afstand. Iets, stel ek my voor, soos ’n akteur se besef van die pouse tussen die self en die rol. Net in boeke was dit anders. Hier in my studeerkamer, of in die biblioteek in die stad waar ek gewerk het voor Damokles se swaard geval het; gerusstellend omring deur woorde, was ek tuis.

      Ek en my twee ouer broers het nie grootgeword met lees nie. Ons het natuurlik die Bybel gehad, en ’n gehawende boek met jagstories uit die vroeë dae van die eeu, en die Landbouweekblad met prentjies van Afrikanerbeeste en boere te perd, maar dit was al. Boeke was deel van ’n ander soort wêreld. Ons s’n was die kwaai mannewêreld van die plaas waar ek grootgeword het, met omtrent g’n vrou in sig nie, ’n streng afgebakende wêreld met g’n plek vir uitsonderinge nie. Ook reën het nie eintlik daar gehoort nie – dit was onwerklik, wonderbaarlik, iets uit die verbeelding, uit ’n ander ruimte as die sonverskroeide koppies op die veld-sonder-einde, die harde wit graspolle, die ongenadige son. Ek was drie jaar oud toe ek vir die eerste keer reën gesien het; dit was ongelooflik. Ek het soos ’n mal ding uitgehardloop, my klere afgeruk om die kaal water op my kaal vel te voel, soos ’n klein histeriese jakkalsie aan die lag gegaan, my arms geswaai, sproeisels water uit die poele opgeskop, in die modder begin rol, tot my broers uitgekom het om my te bliksem en my terug te sleep. Die hele nag lank het ek gelê en bewe van ’n blydskap wat ek nog nie kon verstaan nie, terwyl ek luister na die gekletter op die sinkdak, en daarna, nadat dit begin bedaar het, na die derduisende fluisteringe van die water wat ’n nat web van geluid in my gedagtes spin. Toe die son weer uitkom, was net die tekens van gister nog oor, maar in my herinnering het die wêreld in ’n ander soort plek verander.

      Dit was iets wat ek met niemand behalwe Outa Hans kon deel nie. Hy kon stories oor die reën vertel, soos oor alles. My broers was nie soos hy nie. Hulle was my vyande, die ene vloek en geweld. Daar was tydjies wanneer dit lekker was om by hulle te wees, soos wanneer hulle poepwedstryde gehou het om te kyk wie ’n kers kon uitblaas of die vlam se kleur kon verander (blou, pers, partykeer groen). Maar dit was uitsonderlik; en meestal het hulle soos ’n nag oor my kinderjare gelê. Al wat hulle ooit kon doen, was om my te spot of my op te neuk, sommer vir die hel daarvan. Die paar geheime vriendskappe wat ek gehad het, het hulle verrinneweer. Met die swart seuntjies op die plaas. Of, die kosbaarste van almal, klein Lenie, wat partykeer saam met haar ouers van die buurplaas af oorgekom het. Sy was so oud soos ek, ’n fraai klein dingetjie, maar so taai soos ’n voorslag. My broers was baie ouer, maar wanneer hulle in die buurt was, het hulle ons nooit met rus gelaat nie. Een aaklige dag sal ek altyd onthou. Ek moet omtrent tien gewees het. Ek en Lenie was agter die kraalmuur aan die speel toe hulle daar aankom vir ’n skelm rook. Tot my verbasing was hulle dié dag nogal danig met Lenie. Die rede het ek gou agtergekom. Hulle wou hê sy moes haar rokkie vir hulle oplig, wat sy sonder omhaal gedoen het, met ’n laggie en ’n argelose ophaal van haar dun skouertjies. ’n Helder geel rokkie waarin sy soos ’n klein kappertjie gelyk het. Maar toe probeer hulle haar so ver kry om haar broekie uit te trek. Ek dink nie sy’t nee gesê oor sy gemeen het dis verkeerd nie, maar net omdat sy nie wou nie. Eers het hulle haar probeer omkoop. Met ’n skilpaddop, ’n knipmes, die skedel van ’n swaeltjie, ’n hanslam. Daarna het hulle beloftes begin maak wat selfs ek geweet het belaglik was: ’n honderd poppe, ’n honderd pond, ’n honderd vinke in ’n hok. Sy’t net haar kop bly skud, haar rug vasgedruk teen die klippers van die kraalmuur wat my legendariese oupa Goliath nog met sy eie hande gestawel het, lank voor die geboorte van God. Lenie het nie juis bang gelyk nie, eerder ’n bietjie verbaas dat so ’n stukkie lap nou vir enigiemand soveel werd kon wees. Algaande het hulle luim begin verander. Hulle het kwaai geraak, haar begin skel, nog later begin dreig. Hulle sou haar in die sementdam versuip, of haar ophang aan ’n hanebalk in die waenhuis. Ek was doodverskrik. Een oomblik, toe hulle naderkom en haar aan die arms probeer gryp, het dit gelyk of sy tog maar gaan toegee. In ’n stem wat ek skaars as my eie kon herken, het ek skielik gekrys: “Jy hoef nie as jy nie wil nie, hoor.” Hulle het omgeswaai na my toe. Sy’t die rieme neergelê. Hulle het my amper vrekgemaak: terwyl die een my hande agter my rug vashou, het die ander my begin slaan en skop, my met ’n knie in die maag en die lies gekarnuffel, tot ek begin opgooi het en flou geword het.

      So ’n paar weke later, toe Lenie weer op die plaas kom kuier het en my broers nie daar was nie, het ons soos gewoonlik deur die veld gedwaal op soek na die goetertjies wat ons bymekaar gemaak het; en toe het sy onverwags ’n nattigheid in my oor gefluister en my aan die hand gevat en my waenhuis toe geneem waar sy my giggelend gewys het wat sy nie my broers wou laat sien nie.

      En dit was asof ek in my eie kop die gedagtes kon sien woel: Is dit nou al? Waaroor was die bohaai? Miskien was dit die afstandelikheid in my wat dit so ónwatwonders laat lyk het. ’n Lyf, selfs daardie eerste meisieslyfie van my lewe, was net ’n lyf en niks meer nie.

      Eers maande later, toe sy nie meer daar was nie, het ek partykeer op my eentjie teruggegaan na die waenhuis; en toe het daardie ontdekking met die onthou in iets besonders begin verander. Van toe af was die waenhuis ’n plek van wondere. Ek het dit in my binneste weggebêre, saam met al my kosbaarste herinneringe: die dag toe dit begin reën het, swaeltjies wat by die eerste rilling van herfs in die lug aanstalte maak om weg te vlieg na die verste noorde, ’n sononder mooier as alle ander, die tekeninge wat daar teen die bakkrans gemaak is deur klein mannetjies wat al lankal van die aangesig van die aarde af verdwyn het.

      Dít was die soort wonder wat ek later met boeke begin verbind het. Miskien het dit gebeur omdat dit juis reën was wat my die eerste keer die binnekant van ons stowwerige dorpsbiblioteek laat sien het. Ek moet toe so ’n elf, twaalf gewees het, my broers was al uit die skool; en ek reken dit was in ’n skoolvakansie, want ek onthou nog die lang rit in dorp toe. Pa was haastig – hy was altyd haastig as ons in die muilkar of die bakkie moes dorp toe, want hy was half verwilderd tussen ander mense – en êrens tussen die kopperasie en die stasie het dit begin reën; en omdat hy my nie wou saamsleep na waar hy ook al moes gaan besigheid doen nie (onder meer die Queen’s Hotel, soos ek maar alte goed geweet het), het hy my in die biblioteek ingejaag. En my toe daar vergeet; en eers weer onthou toe hy op die plaas terugkom, te laat om weer die hele ent terug te ry.

      Toe hy die volgende môre weer opdaag, so kwaad oor sy vergeetagtigheid dat hy dit kwansuis alles op my moes uithaal, was ek nog altyd daar tussen die rakke. Die vorige agtermiddag het die halfblinde ou bibliotekaresse (ek onthou haar ruik van ou stof en suur kwepers) nooit eens agtergekom dat ek daar was nie, en gewoonweg toegesluit en geloop; СКАЧАТЬ