wagi, stosowana w średniowieczu i równa ok. pół funta (wynosiła średnio 200–240 g; różnie w różnych częściach Europy). [przypis edytorski]
106
in (łac.) – w. [przypis edytorski]
107
'Η αγαπη ου ζητει τα εαντης (gr.) – „Miłosierdzie nie szuka swojej korzyści” (św. Paweł. List I do Koryntian, Rozdz. XIII, w. 5). [przypis tłumacza]
108
senluccy kabaliści – Mnichy z Saint-Louand koło Chinon, miejsca urodzenia Rabelais'go. [przypis tłumacza]
109
długowełniste barany – Moneta z czasów św. Ludwika, tak nazywana dla wybitego na niej Baranka Bożego, z napisem: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis! [Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami; red. WL]. [przypis tłumacza]
110
Fuggerowie – jeden z najpotężniejszych domów bankowych owego czasu. [przypis tłumacza]
wedle nich okulbaczyli muły – Obyczaj współczesny kazał nawet rząd mułów zdobić wedle kolorów swojej damy. [przypis tłumacza]
113
cale (daw.) – zupełnie, całkowicie. [przypis edytorski]
114
Horus Apollon – Horapolon, gramatyk, który żył w Aleksandrii za czasu Teodozjusza Wielkiego. [przypis tłumacza]
115
we Francji znajdziecie ułamek tegoż w godle pana Admirała niegdy noszonym przez Oktawiana Augusta – Godło: Festina lente [spiesz cię powoli; red. WL]. Którego admirała Rabelais miał na myśli, nie jest pewne. [przypis tłumacza]
116
wżdy (daw.) – jednak, przecież; w końcu, wreszcie. [przypis edytorski]
117
forma na czapkę (…) kotliczek do parowania wina – Synonimy na oznaczenie głowy. [przypis tłumacza]
118
sparzyć – tu: dobrać w pary. [przypis edytorski]
119
k'temu (daw.) – do tego; po temu. [przypis edytorski]
bona lux (łac.) – „Dobre światło”. Zaczerpnięte z głośnej Pochwały szaleństwa Erazma. [przypis tłumacza]
123
Proklus – Perypatetyk z II stulecia, komentator Arystotelesa. [przypis tłumacza]
124
γάλα (gr.) – czytaj: gala. [przypis edytorski]
125
owo – tu: otóż. [przypis edytorski]
126
Awicenna (908–1036) – słynny arabski lekarz i filozof. [przypis tłumacza]
127
Młode lata Gargantui – Wielu komentatorów chce widzieć w tym i w następnym rozdziale satyrę na współczesne wychowanie dzieci monarszych, polegające głównie na jedzeniu, piciu i spaniu. Ta długa litania przysłów przekręconych na wspak była tradycyjną igraszką średniowieczną. [przypis tłumacza]
128
stępor – inaczej: ubijak; duży drewniany tłuczek do rozdrabniania i obłuskiwania ziarna w stępie, tj. wysokim drewnianym wiadrze. [przypis edytorski]
wynalazek nowego utrzyjzadka – Bystrość uczonych komentatorów miała w tym rozdziale szerokie pole do dociekań. Jeden z nich twierdzi, iż autor ma tu na myśli samowolę Franciszka I i obchodzenie się jego z różnymi przywilejami, z których czynił użytek, jak wskazano w tytule rozdziału; drugi dopatruje się w tym aluzji do licznych kochanek króla! [przypis tłumacza]
132
żali a. zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
133
ochędożnie (daw.) – porządnie, z dbałością. [przypis edytorski]
134
wraz – tu: zaraz, niezwłocznie. [przypis edytorski]
135
Niechże ogień świętego Antoniego sparzy kiszkę stolcową złotnika – „Ogniem św. Antoniego” nazywano chorobę różę. [przypis tłumacza]
136
Nie ma (…) potrzeby ucierania zadka (…) rozum masz nad lata – Drwiny z dialektyki scholastycznej. [przypis tłumacza]
137
miast (daw.) – tu: zamiast. [przypis edytorski]
138
mistrz Jan ze Szkocji – Duns Scot. [przypis tłumacza]
139
Jako Gargantua kształcony był przez pewnego teologa w alfabecie łacińskim – Satyra Rabelais'go wymierzona przeciw współczesnemu scholastycznemu wychowaniu i jego poglądy pedagogiczne stanowią rozdziały pierwszorzędnej wagi w jego dziele. W poglądach tych wyprzedza Rabelais o wiele swój wiek i wiele z jego zapatrywań (zrozumienie dla nauk przyrodniczych, wyższość nauki opartej na obserwacji i zetknięciu z życiem nad wiedzą formalną, szerokie uwzględnienie rozwoju fizycznego) dopiero w naszych czasach zaczyna znachodzić pełne urzeczywistnienie. [przypis tłumacza]
140
Donat – Donatus, gramatyk z IV wieku. [przypis tłumacza]
141
de Modis significandi – Książka Jana de Garlandia, dzieło barbarzyńskiej scholastyki. [przypis tłumacza]
142
de modis significandi non erat scientia (łac.) – [księga] o rodzajach znaczących nie była wiedzą. [przypis edytorski]
143
Computum – mały podręcznik astronomiczny do użytku laików. [przypis tłumacza]
144
W roku (…) z wielkim gustem – Podobnej treści nagrobek ułożono po śmierci Franciszka I: L'an mille cinqcent quarante sept,/ François mourut è Rambouillet,/ De la vérole qu'il avoyt. [przypis tłumacza]
145
Hugocjo – biskup Ferrary z XIII w., autor traktatu o gramatyce. [przypis tłumacza]
