snać (daw.) – może, podobno, przecież, widocznie, najwyraźniej, zapewne; także: sna a. snadź. [przypis edytorski]
64
jęli się krzątać około podwieczorku – Wedle starego francuskiego obyczaju, który za czasów Montaigne'a już zanikał, ulubioną porą pijacką była godzina podwieczorku. Ludwik XII, sam wielki bibosz, lubował się w tych podwieczornych posiedzeniach. [przypis tłumacza]
65
sam tu (daw.) – chodź tu; podejdź. [przypis edytorski]
66
piję tylko z (…) brewiarza – Mnichy z zakonów żebraczych, łącząc obłudę cnoty z zamiłowaniem do kielicha, wymyślili flaszki na wino w formie brewiarza. [przypis tłumacza]
Angeston – Hieronim z Hangestu, scholastyk, przeciwnik Lutra. [przypis tłumacza]
81
lacrima Christi (łac.) – dosł. łza Chrystusa; także: nazwa wina z winorośli hodowanych u podnóża Wezuwiusza. [przypis edytorski]
82
natura abhorret vacuum (łac.) – Natura nie znosi próżni; aksjomat dawnej fizyki. [przypis tłumacza]
83
Joannis (łac.) – Jan. [przypis edytorski]
84
płużyć (daw.) – sprzyjać, dobrze czynić, pracować dla dobra czegoś a. kogoś. [przypis edytorski]
85
gdybym słuchała żywota świętej Małgorzaty – Żywot Św. Małgorzaty odczytywano niewiastom w bólach rodzenia, aby ułatwić poród. [przypis tłumacza]
86
nie zaprzątaj sobie głowy resztą i daj jeno pracować tym czterem wołom od przodka – Przysłowie poiteweńskie. [przypis tłumacza]
87
przygodzić się (daw.) – przytrafić się. [przypis edytorski]
88
diabeł w czasie mszy św. Marcina (…) zębami musiał rozciągać swój pergamin – Wedle legendy dwie stare baby gadały z sobą bez przerwy, podczas gdy św. Marcin odprawiał mszę. Diabeł, który stał za nimi i spisywał ich rozmowę, nie znalazł w końcu miejsca na swoim pergaminie i musiał go zębami rozciągać, przy czym potknął się i potłukł o filar kościelny. [przypis tłumacza]
89
rozluźniły się ku górze kosmki maciczne (…) wyszło lewym uchem – Zuchwałe drwiny z współczesnych teologów, którzy wykładali dosłownie przenośnię, iż Matka Boska poczęła przez ucho. Stara pieśń kościelna brzmi: Gaude, virgo, mater Christi. Quae per aurem concepisti. [przypis tłumacza]
90
innocens credit omni verbo (łac.) – niewinny wierzy każdemu słowu. [przypis edytorski]
91
sorboniści – Sorbona, starożytny uniwersytet paryski, mający imię od Roberta de la Sorbonne, spowiednika Ludwika Świętego. Za czasu Rabelais'go Sorbona była warowną twierdzą średniowiecznej teologii i filozofii scholastycznej i prowadziła walkę na śmierć i życie z budzącym się nowożytnym duchem, a w walce tej płonący stos był ostatecznym i nierzadko używanym argumentem. To tłumaczy zajadłość, z jaką Rabelais, pod osłoną protekcji możnych kardynałów i samego króla, szturmuje szyderstwem i inwektywą do jej murów. Cały ten rozdział jest żartem na owe czasy bardzo ryzykownym i który autor mógł drogo przypłacić. [przypis tłumacza]
92
wżdy (daw.) – jednak, przecież; w końcu, wreszcie. [przypis edytorski]
93
żali a. zali (daw.) – czy, czyż. [przypis edytorski]
94
Podejrzewam was (…) rodziłyby odtąd dzieci przez ucho – Cały ten ustęp Rabelais uważał za bezpieczniejsze skreślić w drugim wydaniu tej księgi. [przypis tłumacza]
95
Ależ gałgan tchu ma – w oryginale: Que grand tu as te gousier. [przypis tłumacza]
96
potelskich i bremondzkich – Wioski w rodzinnych stronach Rabelais'go. [przypis tłumacza]
97
subtelni doktorowie skotyści – Duns Skot, teolog lubujący się w subtelnych rozróżnieniach. [przypis tłumacza]
98
Jak odziewano Gargantuę – Niewybredne efekty komiczne zawarte w tych przesadnych wyliczeniach zaczerpnięte są z dawnej Kroniki Gargantuińskiej. [przypis tłumacza]
99
barwy (…) niebieska z białym – francuskie barwy koronne. [przypis tłumacza]
100
Okam – Ockham, teolog scholastyczny, uczeń Skota. Znowuż Rabelais drwi z subtelności i łamigłówek scholastycznych. [przypis tłumacza]
101
pludry (daw.) – spodnie; zwykle sięgające do kolan lub tuż za kolano. [przypis edytorski]
102
saczek – słowo urobione przez tłumacza dla oddania francuskiej braguette, która w dziele Rabelais'go odgrywa pierwszorzędną rolę. Jest to podłużny woreczek, jaki w średniowiecznym kroju odzienia znajdował się u pludrów na męskie części rodne. Podobnież i zbroje średniowieczne posiadały odpowiadającą temuż saczkowi osobną ochronę. Często wyraz ten użyty jest w znaczeniu rozporka. [przypis tłumacza]
