Laskaris – bibliotekarz Franciszka I i przyjaciel autora. [przypis tłumacza]
196
szmuklerz (daw.) – rzemieślnik zajmujący się wyrobem pasów, taśm i frędzli do obszywania ubrań i tkanin; także: pasamonik. [przypis edytorski]
197
wczas – tu: wcześnie. [przypis edytorski]
198
jako poucza (…) Pliniusz (…) bluszczowego kubka – Pliniusz twierdzi, iż w kubku sporządzonym z drzewa bluszczowego wino oddziela się od wody. [przypis tłumacza]
199
Jako między piekarzami kołaczy z Lerny a pasterzami z kraju Gargantui wszczęły się wielkie swary, z których zasię zrodziły się długie wojny – Można się domyślać, iż cały ustęp dotyczący wojny był szczególnie umiłowanym przedmiotem komentatorów pisarza. Jedni widzieli w królu Żółciku Karola V, wielkiego przeciwnika króla Franciszka, inni Maksymiliana Sforzę, syna Ludwika Moro etc. Przypuścić wolno, iż w całej tej mikroskopijnej epopei wojennej splata się w jedno żartobliwa fantazja pisarza (wszystkie grody, miasta, warownie, to są wioski okalające miejsce urodzenia Rabelais'go) z jakimiś wspomnieniami z dzieciństwa, odzwierciadlającymi podobny zatarg. Na to przypuszczenie nie brak jest pozytywnych danych (Abel Lefranc). Z tego błahego tła wyrosły ustęp ten wzbija się niejednokrotnie do wyżyn świetnej i daleko idącej satyry. Wiele rysów w dalszym ciągu dzieła świadczy, iż Rabelais czuł się bardzo mocno dzieckiem Francji i na poczuciu patriotycznym (nie tak częstym w znaczeniu dzisiejszym w owych czasach) mu nie zbywało; jednakże owe okrutne wojny, w których dla błahych przyczyn, dla kaprysu monarchów hordy żołdactwa przeciągły przez kraj, paląc i rabując wszystko, a nade wszystko niszcząc tak drogie południowemu sercu winnice, nie budziły w nim zgoła entuzjazmu. [przypis tłumacza]
200
sękacz – tu: sękaty kij. [przypis edytorski]
201
Selia – Seuille. [przypis tłumacza]
202
ad (łac.) – na. [przypis edytorski]
203
capitulum capitulantes (łac.) – Zebranie mnichów mających prawo głosu w kapitule, z wykluczeniem braciszków. [przypis tłumacza]
204
pro pace (łac.) – dla pokoju; za pokój. [przypis edytorski]
205
Jan Łomignat – Pierwowzoru tej szczególnie przez autora umiłowanej postaci szukali komentatorowie w wielu najwybitniejszych ludziach owego wieku: wedle jednych miał to być Luter, wedle innych Cezar Borgia, kardynał Odet de Châtillon, Jan du Bellay. Jeszcze raz trzeba tu powtórzyć, co zaznaczyliśmy w wielu miejscach, iż tego rodzaju wąskie i literalne „wykłady” raczej utrudniają niż ułatwiają zrozumienie ducha dzieła. Brat Jan, to przede wszystkim niezmiernie ciekawa projekcja ideału samego pisarza i tej jego dwoistości, którą podnosiliśmy we wstępie: to najbardziej energiczny, jaki może być pod słońcem, protest przeciw życiu zakonnemu, a zarazem „najszczerszy mnich, jaki od początku mnichostwa mniszył się kiedy pomiędzy mnichami”! [przypis tłumacza]
206
Sprzątajcie kosze, zbiory już skończone – Stara piosenka ludowa: Adieu, paniers, vendanges sont faites. [przypis tłumacza]
207
da mihi potum (łac.; żart.) – daj mi popić (być pijanym). [przypis edytorski]
208
Święty Tomasz Angielczyk – Tomasz Becket, arcybiskup Canterbury (1119–1170) zamordowany przy ołtarzu z rozkazu Henryka II. [przypis tłumacza]
209
łupał mu głowę (…) wzdłuż szwu ciemieniowego – Rabelais, opisując podobne krwawe sceny, lubi roztaczać swoją wiedzę anatomiczną. [przypis tłumacza]
210
prościutko (…) jak gościniec do Faj – gościniec do Faye szedł kręto, okrążając całą górę. [przypis tłumacza]
211
Skała Klermoncka – wioska La Roche-Clermont w Turenii. [przypis tłumacza]
212
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
213
tociem już stary – inaczej: toć jestem już stary; przecież już jestem stary. [przypis edytorski]
214
Treść listu napisanego do Gargantui przez Tęgospusta – Zwrócono na to uwagę, iż styl Rabelais'go, zazwyczaj tak żywy i swobodny, w listach i przemówieniach wchodzi w ton współcześnie panujący, staje się ciężki i uroczysty. List ten należy do tych ustępów w dziele Rabelais'go, w których pisarz przemawia zupełnie serio. Przy tej sposobności możemy podnieść, iż własne listy pisarza, które się zachowały, zwrócone do różnych współczesnych osobistości, również najmniejszym słówkiem ani akcentem ani zdradzają humorysty: tak samo pisane są najzupełniej poważnie i z godnością. [przypis tłumacza]
gdyby duch oszczerstwa (…) rzecz niegodną dawnej przyjaźni – Trzeba zauważyć, że ów pojednawczy poseł mimo woli robi wszystko, co może, aby ambitnemu Żółcikowi uniemożliwić pojednanie. [przypis tłumacza]
219
mniemaszli go (…) niedołężnym – konstrukcja z partykułą -li o znaczeniu wzmacniającym i pytajnym; inaczej: czy mniemasz, że jest niedołężny; czyż mniemasz (sądzisz, przypuszczasz, uważasz go za). [przypis edytorski]
220
snadniej (daw.) – łatwiej. [przypis edytorski]
221
Jako niektórzy wodzowie Żółcika swymi zbyt gorącymi radami wpędzili go w ostateczne niebezpieczeństwo – Zdumiewać się należy, jak w całym tym rozdziale najprostszymi środkami autor osiąga efekt najprzedniejszej satyry i nieodpartego wprost komizmu. W czasie wojny światowej niemiecki Simplicissimus zamieścił w przekładzie cały ten rozdział jako satyrę na zwycięskie pochody i plany cesarza Wilhelma. [przypis tłumacza]
222
Ciułać grosze to sprawa chamska – Być może niewinna aluzja do wiecznych kłopotów finansowych Franciszka I. [przypis tłumacza]
223
Rudobrody – albo Khair-ed-din, albo Horuk Rudobrody, założyciel afrykańskiego rozbójniczego państwa. [przypis tłumacza]
