Filozofia religii. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ historii jest istotny dla moich rozważań, gdyż z jednej strony wskazuje na te wszystkie formy religijności, które nie tylko są złudzeniem, ale różnymi sposobami je podtrzymują; z drugiej – zwraca uwagę na istniejące w samych religiach próby przezwyciężenia tego złudzenia. W propozycji Jaspersa dostrzegam próbę demitologizacji historii poprzez poddanie jej korekcie doświadczenia, które – jego zdaniem – umożliwia uniwersalizację:

      Oś historii powszechnej – jeśli takowa istnieje – należałoby wykryć empirycznie jako stan rzeczy, który jako taki może być ważny dla wszystkich ludzi, łącznie z chrześcijanami. […] Ta oś historii powszechnej wydaje się sytuować w okresie około 500 r. przed Chrystusem, w dokonującym się między 800 a 200 r. procesie duchowym. Tam właśnie znajdujemy najgłębszą cezurę dziejów. Powstał wtedy człowiek, jakiego znany do dzisiaj. Czas ten nazwiemy skrótowo „czasem osiowym” (Jaspers 2006, s. 17).

      Intuicja Jaspersa jest o tyle intrygująca, że zmienia tradycyjne myślenie o przełomie, który się dokonał w dziejach ludzkości (a przynajmniej w dziejach Europy), gdyż był i jest łączony z pojawieniem się chrześcijaństwa. Tymczasem czas osiowy cofa nas o kilka stuleci, kiedy człowiek stał się tym, kim jest do dzisiaj. Oto jak w tym właśnie okresie zmieniła się świadomość człowieka i to (uwzględniając ówczesne warunki) w skali globalnej:

      W tym czasie koncentrowały się niezwykłe wydarzenia. W Chinach żyli Konfucjusz i Lao-tsy, rodziły się wszystkie kierunki chińskiej filozofii, snuli swe przemyślenia Mo-ti, Czuang-tsy, Lie-tsy i niezliczona rzesza innych; w Indiach powstawały Upaniszady, żył Budda, aktualizowały się – tak jak w Chinach – wszystkie filozoficzne potencjalności, łącznie ze sceptycyzmem i materializmem, sofistyką i nihilizmem; w Iranie nauczał Zaratusztra, ukazując prowokujący obraz świata jako miejsca walki między dobrem i złem; w Palestynie działali prorocy od Eliasza, poprzez Izajasza i Jeremiasza, aż po deutero-Izajasza; Grecja była świadkiem pojawienia się Homera, filozofów – Parmenidesa, Heraklita, Platona – oraz wielkich tragików, Tukididesa i Archimedesa (Jaspers 2006, s. 18).

      Nie sposób odmówić racji tej rekonstrukcji przyszłości, bo, jak dookreśla swoją intuicję Jaspers, „Człowiek był zdolny do wewnętrznego skonfrontowania się z całym światem. Odkrył w sobie źródło, które pozwoliło mu się wznieść ponad samego siebie i świat” (Jaspers 2006, s. 19). Innymi słowy, właśnie wtedy doszło do odkrycia podmiotowości człowieka, które zostało wyartykułowane niemal jednocześnie na Dalekim i Bliskim Wschodzie oraz w Europie. Tak więc: „Ujęcie czasu osiowego określa nasza obecną świadomość historyczną i sytuacyjną aż po wszelkie konsekwencje” (Jaspers 2006, s. 34). Nie oznacza to automatycznego odejścia myślenia mitycznego; wprost przeciwnie, nowa świadomość powstawała w nieustannej konfrontacji z pozostałościami dawnych form myślenia.

      Ta konfrontacja jest dobrze widoczna w chwilach pojawiania się nowych religii, a w każdym razie uznanych za takie później, chrześcijaństwa i islamu. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z nawiązaniem do prorockiej tradycji w judaizmie. Ani Jezus z Nazaretu, ani Paweł z Tarsu, którego niekiedy uważa się za właściwego założyciela chrześcijaństwa, nie zamierzali fundować nowej religii. Chodziło raczej o odnowienie judaizmu, w którym obaj się urodzili i wychowali. Słusznie pisze Gerd Theissen:

      Chrześcijaństwo pierwotne zaczęło się jako wewnątrzżydowski ruch odnowy wywołany przez Jezusa. Przejście do hellenistycznego prachrześcijaństwa i do chrześcijaństwa judaistycznego jest płynne. Jako mało precyzyjne oddzielenia służą tu dane geograficzne i chronologiczne: hellenistyczne prachrześcijaństwo rozszerzało się przede wszystkim poza Palestyną, podczas gdy ruch Jezusa był zjawiskiem palestyńskim promieniującym na sąsiednie tereny syryjskie (Theissen 2003, s. 9).

      Tak więc pierwotny impuls religijny, który w późniejszym okresie doprowadził do znanego nam dzisiaj chrześcijaństwa, został bardzo szybko zastąpiony upolitycznioną i wykorzystaną przez rzymskich cesarzy formą religijności. Co więcej, sprzężona z polityką refleksja teologiczna pozostawała bardziej na usługach Imperium Rzymskiego, a po jego rozpadzie – poszczególnych państw narodowych powstałych na jego terytorium i poza nim. Innymi słowy, chrześcijaństwo w swej historycznej postaci stanowi odejście od pierwotnego impulsu religijnego, który można traktować jako próbę przezwyciężenia złudzenia związanego z instytucjonalnymi formami religii. To zjawisko jest przedmiotem moich rozważań w książce Umysł wyzwolony. W poszukiwaniu dojrzałego katolicyzmu (Obirek 2011), w której odwołuję się do bogatej literatury przedmiotu. W tym eseju mogę tylko zwrócić uwagę na żywą świadomość tego faktu wśród samych chrześcijan, czego konkretnym przejawem są podziały i rozłamy obecne w tej religii od samego początku jej istnienia.

      Warto zauważyć, że nie jest to tylko problem odejścia od pierwotnego i autentycznego impulsu religijnego, który jest widoczny w nauczaniu Jezusa z Nazaretu, ale stworzenia takiej formy religii, która była sprzeczna z logiką odkrytej przez człowieka podmiotowości w czasie osiowym. Co więcej, upolityczniona religia chrześcijańska nie tylko stała się konfliktogenna w sensie politycznym, lecz także skutecznie tłumiła wszelkie odruchy powrotu do coraz bardziej tłumionej podmiotowości. W praktyce oznaczało to wykluczanie i stygmatyzowanie inaczej myślących. Na ten fakt zwraca uwagę Jaspers we wspomnianym wyżej eseju poświęconym czasowi osiowemu:

      Конец ознакомительного фрагмента.

      Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

      Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

      Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

      1

      A. Plantinga (2000, s. 170–177) rozwija teorię, zgodnie z którą przekonanie teistyczne (jak i inne przekonania religijne) nie wymaga odrębnego sposobu nabycia i uzasadnienia, gdyż jest przekonaniem bazowym. Sądzę jednak, że Plantinga nie wprowadza w ten sposób nowej kategorii nabywania i uwierzytelniania przekonania teistycznego, lecz de facto wskazuje na swoistą odmianę bezpośredniego poznania, związaną z (wielokrotnie przywoływanym przez niego) Kalwińskim sensus divinitatis.

      2

      A może nawet w pewnej opozycji do politeistycznej religii (greckiej) lub w oderwaniu od religii w ogóle. Jak pisał wybitny historyk filozofii o pierwszym jednoznacznym teiście filozoficznym: „Grecy zyskali niewątpliwie dzięki Arystotelesowi racjonalną [filozoficzną – J.W.] teologię, ale stracili zarazem własną religię” (Gilson 1996, s. 42–43, por. s. 23–44).

      3

      Własną СКАЧАТЬ