1939 год і Беларусь. Забытая вайна. Анатоль Трафімчык

Чтение книги онлайн.

      Як заўважыў беларускі гісторык Аляксандр Дзядзінкін, рашэнне VІ Паўночна-Заходняй канферэнцыі РКП(б) аб утварэнні Беларускай рэспублікі супала з падачай афіцыйнай заявы Польскага міністэрства замежных спраў ураду РСФСР аб тэрытарыяльных прэтэнзіях, што з’яўляецца важным аргументам на карысць знешнепалітычнага фактару ўтварэння БССР. Дый самі бальшавікі шматкроць казалі пра знешнепалітычныя фактары стварэння Беларускай Рэспублікі.

      Шэраг прыкладаў прыводзіць беларускі дзеяч-эмігрант Аўген Калубовіч. На 6‐ай абласной канфэрэнцыі дакладчык у пытанні абвяшчэння БССР Аляксандр Мяснікоў (ён толькі што вярнуўся з Масквы, куды ён ездзіў па гэтым пытанні) заклікаў, каб мясцовыя «товарищи» пагадзіліся на варыянт цэнтральных уладаў па стварэнні новага становішча, хоць і разглядаў абвяшчэнне БССР як пэўную саступку Беларускім секцыям РКП(б), выстаўляўчы галоўным матывам гэтага кроку міжнародны фактар. Ён заяўляў, што заходнія дзяржавы даюць народам «буржуазнае самавызначэнне». Гэтаму трэба супрацьпаставіць самавызначэнне на базе савецкай улады. 24 верасня 1919 г. сакратар ЦК КП(б) Літвы і Беларусі В. Кнорын у газеце «Звезда» пісаў, што«Коммунистическая партия… мотивировала свой шаг исключительно причинами международного характера».

      Фактычна той жа комплекс чыннікаў (пагроза з боку Польшчы і дзейнасць нацыянальных сіл) абумовіў арганізацыю Літоўска-Беларускай ССР, якой мы тут не надаем лішняй увагі, бо гэтая рэспубліка, неўзабаве паглынутая польскімі войскамі, у развіцці падзей сыграла значна меншую ролю, чым спробы стварэння беларускай савецкай дзяржавы. Хіба што варта адзначыць яшчэ большую брутальнасць, з якой гэтым разам вырашалася доля Беларусі. Стварэнне ЛітБел, паводле меркавання Уладзіміра Ладысева, да ўсяго іншага яшчэ і здымала пытанне аб правамернасці далучэння ўсходніх этнічных тэрыторый да РСФСР. Гэтае аб’яднанне сталася ліквідацыяй хай сабе і намінальнай беларускай рэспублікі і выклікала крызіс у яе ўрадзе, які пакінулі тры наркамы – Фабіян Шантыр, Усевалад Фальскі і Язэп Дыла.

      У такіх варунках правядзенне І Усебеларускага з’езда Саветаў на пачатку лютага 1919 г. было больш падобным да нонсэнсу. З’езд праводзіўся па сцэнарыі, складзеным у Маскве (што затым стала рэгулярна практыкавацца), быў скліканы ў адміністрацыйным парадку з неабходным для бальшавікоў падборам кандыдатаў без уліку тэрытарыяльных прапорцый. З’езд прадубляваў рашэнне крамлёўскіх кіраўнікоў аб утварэнні Літоўска-Беларускай ССР і – як ні парадаксальна – прыняў першую Канстытуцыю БССР і дзяржаўную сімволіку.

      Рэальнай улады ў аб’яднанай рэспубліцы беларусы не мелі. Але і гэтае ўтварэнне з наступленнем польскага войска неўзабаве спыніла існаванне.

      Другое абвяшчэнне БССР у 1920 г.: in abstracto

      Вясною 1920 г. на польскім фронце сілы бальшавікоў пачалі мацнець, што, натуральна, зрабіла рэальнымі планы наступлення. СКАЧАТЬ