ХХ ғасыр басындағы әдебиет. Электронды оқу құралы. Ө. Әбдиманұлы

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ еркін тілдеседі. Ақын аудармаларында қазақ ұғымына жақын, тұрмысына сай теңеулерді, тіркестерді қолдана отырып, тың тынысты, көркемдік бедері айқын шығармалар жасады. Сөйтіп әлемдік Пушкин аудармалары қорын қазақ елінен келіп қосылған жаңа тұрпатты аудармалармен байытты. Қара сөзді шығарма, өлең өрнегіне түсіп, жаңаша құлпырды.

      Шәкәрімнің орыс ақын-жазушыларының ішінен Л.Н.Толстойды қадір тұтып, ұстаз санағаны белгілі. Ол әсіресе өмірінің соңғы жылдарында Толстойдың туындыларымен көбірек сырласып, рухани жақындық іздеген. Сондықтан да оның шығармашылығына қатты көңіл бөліп, ертегілерін, әңгімелерін аударды. Орыс әдебиетінен Шәкәрім жасаған тәржімалар ХХ ғасырдың басындағы ұлт әдебиеттерінің қарым-қатынасына, өзара әсер байланысына келіп қосылған жаңа арна болып табылады.

      Атап айтар бір жағдай қазақ аудармашылары көбіне мысал жанрын аударуға ден қойды. Мысалды өлеңмен аударушылар да (А.Байтұрсынов, Б.Өтетілеуов т.б.), қара сөзбен баяндаушылар да (Ә.Бөкейханов, С.Көбеев, С.Дөнентаев) болған. Өлеңмен аударудың хас шебері – Ахмет Байтұрсынов. Ол И.А.Крыловтың мысалдарын аударып, 1909 жылы Петербургте “Қырық мысал” деген атпен бастырып шығарды.

      Ол көбіне мысалдың ішкі мағына-мәніне назар аударып, өз ұлтының тұрмыс-тіршілігіне жақын, ұлтының санасын оятудың өзекті мәселелерін көтеруге жарайтын мысалдарды іріктей отырып таңдады. Сондықтан ол тәржіма жасаған мысалдар төл туындыдай қабылданып, ел азаматтарының алдына салауатты сауалдар қойып, көкейдегі көп сұраққа жауап та берді. Ахмет үшін мысал күрескерлік жолындағы ең бір өтімді қару ретінде пайдаланылды. Өйткені ондағы айтылар ой, тұжырымдалған түйін қабылдауға жеңіл, әрі қызғылықты сюжет арқылы тез оқылып, есте ұзақ сақталады. Ахаң аудармасында Крылов жасаған түйіннен алшақтап кетіп отыратын, кейде Крыловта берілмеген тұжырымды өз жанынан қосып, өзгеше бір қорытынды жасайтын тұстар жетерлік. Мұның себебі қалайда ұлтын азатшылдыққа үндеген үнін жеткізуге деген ұмтылыс. М.О.Әуезов “Қырық мысалды” “қалың қазақ жұртшылығының алғашқы естіген төңкеріс рухындағы сөзі”, – деп бағалаған. Ұлы жазушы Ахмет Байтұрсыновтың И.А.Крылов мысалдарын аударғанда азаттықты, бостандықты насихаттауды көздегенін және ол осы мақсат үдесінен шыға білгенін тап басып таныған.

      Ахмет Байтұрсынов көбіне мазмұн қуып, көркемдік, эстетикалық мақсұттарды сырт қалдырды деуге болмайды. Ахаң мысалдың тілдік сапасына, өлең өрнегіне қатты көңіл бөліп, көркемдік бейнелегіш құралдарын әсте естен шығармаған. И.А.Крыловтан Спандияр Көбеев те, Бекет Өтетілеуов те аударма жасағаны белгілі. Әртүрлі деңгейде аударылған аттас мысалдар қазақ аудармашыларында кездесіп отырады. Мәселен: “Аққу, шортан һәм шаян”, “Ат пен есек”, “Қасқыр мен тырна”, “Қасқыр мен қозы”, “Шал мен ажал”, “Айна мен маймыл”, “Маймыл мен көзілдірік” мысалдарын Спандияр Көбеев те, Ахмет Байтұрсынов та аударған. Абай тәржімалаған “Ала қойлар”, “Есекпен бұлбұл”, “Қарға мен түлкі”, “Емен мен қамыс СКАЧАТЬ