Amanhor - Kumukca. Hüseyn Abdul

Чтение книги онлайн.

      – “Biz, gargalar, ölgen cannı etin aşap, ganın içebiz, şu sebepli üç yüz yıl yaşaybız, Siz gırğıylar, guşlanı savlay tutup, savlay da ganın içesiz, şo sayalı sizin ömürügüz gısğa bola”, degen. Gırğıy: “Olay busa men de bugünden ari yağına ölgen cannı etin aşarman, sizin yimik, men de üç yüz yıl yaşamağa süyemen”, degen.

      Eki de guş ganat gağıp uçğanlar. Avlagda ölüp yatğan bir at bolğan. Gargalar cıyılıp şonu etin aşaylar. Gırğıy da çogup bir gesekni avzuna sala. Et iyis, cirgene turup gırğıy neçik de bir gesek etni yuta, birdağı çogup birdağı gesekni yuta, birdağı yutma süye, tek iyisge çıdap bolmay, yüreği bulğanıp, avzundağı etni taşlap, gargağa:

      “Yoldaş, sasıg etni aşap üç yüz yıl yaşağınça, taza-taza et aşap, issi-issiley gan da içip otuz yıl ömür sürgenim golay, toba bolsun, dağı iyis etge tiymecekge”, dep uçup gete.

      Amanhor ayta: “Biz, gul-garavaş, altmış-yetmiş yıl bu gıyınlıgda birevlege işlep yaşağınça, otuz yıl öz ihtiyarıbızda, öz başıbız uçun işlep yaşağanıbız golay tügülmü?”

      Gul-garavaşlanı birleri soraylar: “Biz o erkin dünyanı görürmikenbiz, özübüz işlep, özübüz tapğanıbıznı özübüz aşap yaşayğan günler bizge bolurmuken?”

      Sabançılanı, gullanı, garavaşlanı bu gastları, hıyalları Amanhornu birden bir hakite, onu yureginde yangı talpınıvlanı uyata. O dutarın çertgende, gıllar gartıllap, dört de yagnı ökürte. Amanhor yır bulan bulay cavap bere:

      Uhubuzdan uyanıp, yürek sırlarıbıznı bir biribizge açayıklar, söznü bir yerge salıp, oyubuznu birikdireyikler. Zulmuçu hanlanı üstüne gorkmay, tartınmay çapğınlık etsek, azatlıgnı, erkin yaşavnu alıp bolurbuz.

      Biz– insanlarbız, Tatarhan bizin aldıbızda börücanvar, adamğa canvardan gorgma yaramay. Hudayıbız insanlağa güç de bergen, hüner de bergen. Adamlar öz hüneri, öz güçü bulan Tatarhan yimik börünü yançsın dep, insanlar haysızlıgnı taşlap, özleni namusğa baylamağa gerek. Butubuzgolubuz sav, çarhıbız salamat. Tatarhan yangız bir, biz çi köp halgbız, ayıpdır bizge Tatarhanday börüge özübüznü aşatsag.

      Muna şolay özün santalıgğa savğatlağan adamnı yaşavundan bir misal geltireyim sizge.

      Bir şaharda, bir elde butu golu sav, çarhı salamat, erinçek, iş süymes Şahap degen birev bolğan. Yigirma beş yaşına yetişgençe oram gıdırıp, el gezep, tilençilik yürütgen. Günleni bir gününde Şahap üyünde olturup, börkün de aldına salıp oylaşğan: “Gaçan bir gün bolğunça bu tilençilik bulan yaşap turayım? Butum-golum sav, çarhım salamat, başımda hagılım, kimden kem ulanman. Ayıpdır meni yimik ulanğa el gezep, sadağa cıyıp yaşamağa, men özüme bir başğa kasbu tabayım”. Ol oylaşıp uruçulugnu saylay.

      Şaharnı içinde Şahap tanımayğan abzar da yog, üy de yog. Tilençi Şahapnı barı da tanıylar; abzarlardağı itler de tanıp galğan, Şahapğa haplamay bolğan. Geçe Şahap urlap av etme çığa.

      Birevnü aranına girip, goylarını arasından bek semizin tuta da, özünü üyüne süyrey. Geltirip abzarına da, götermeni tübüne baylay. Birdağı çığıp getip, gatınnı tavug uyasından eki tavugnu va bir horaznı alıp gete. Üyüne gelip, bir tavugnu da soyup, galğan horaz bulan tavugnu aranğa salıp begetip toktay.

      Soyulğan tavugnu gazanğa salıp bişire. Tavug bişgen song oylay: “Tavug et bulan eki şişa çağır busa yaman da bolmas edi”.

      Şaharnı içinde Atay degen bavçu bola. Onu podvalında boçkeler bulan saglanıp çağır heç kemimey. Şahap yorta Ataylağa. Podvalından bir boçkeni dögeretip abzarğa çığara. Boçke götermege avur; göterme bolmay, oram bulan dögerete turup üyüne yetişdire.

      Boçkeni açıp, kacinni tolturup çağır da alıp, tastumal da yayıp, gündüz tilenip cıyğan ekmek gesekleni va bişgen tavuk da bulan piyalalap içilegen çağırgı Şahapnı bek hoşuna geltire.

      Şahapnı gözleri humar tarta, özü etgen işden özü kep alıp, şatlana va öz-özüne söylene: “Yaşasın Şahap, butugolu sav, çarhı, canı salamat, esi başında, tilençilik neger tarıg. Muna bir geçeni içinde abzarımda goyum, aranımda tavug-horazım, üyümde de bir boçke çağırım. Art artından üç-dört geç bu zatnı yurütsem abzarımda goy… goylarım, ar-ranım… da üyümde boçönka– tavuglarım. Ondan song el gezep, elden elni gıdırıp, asıl tuhumdan garap, yahşı atadan, anadan tuvğan, halal, cücek yimik bir gız da alıp, honşu-avulumnu da çakırıp, mende, yatarman üyümnü töründe uzatılıp… canğa dağı ne gerek?!

      – Canday da bolup, tizimni basıp olturup, birbiribizden süyünüp, Allah buyursa, yaşarbız. Aradan bir yıl getip ap ag süt yimik bir ulanıbız da bolur, “vangvang” dep beşik çaykarman, yılağanda, meni golum talğanda anası çaykar”,dep söylene-söylene Şahap esirip uhuğa batıp gala Tavug tüşünde tari degenley, Şahap tüş gere: üyünü töründe beşik, beşikni içide yaş, gelin de beşikni çaygay: Şahap uhlay. Tanggata, uyanmay.

      Goynu yessi turup garasa goylanı biri yog. İzlep aylana, honşularına barıp sorav ete turup, eki tavuğum bulan horazım yog bolğan degen bir hassi gatınğa garşı bola. Atay da boçönkanı hızın alıp bara turup, goy yessige de, tavugları urlanğanğa da yoluğup ayta:

      – “Bu geçe meni de bir boçönka çağırımnı eltgen dögerete turup, hızın alıp baraman. Yürügüz meni bulan, urlanğan zatlar barı da bir yerden çığıp galmağa da yaray”, dep bulanı da alıp gete. Hız tuvra Şahapnı abzarına alıp bara. Abzarğa gireler. Goynu yessi göterme tüpde baylanıp goyun göre, arannı içinden“kukareku” dep horaznı avazı da eşitile. Gatın girip garay eki tavuğunu biri yok.

      – “Aman burnungdan gelgir, Şahap, bir tavuğumnu aşağansan”,– dep gargay tavugnu yessi. Üyge girip garaylar: boçke bulan çağır, Şahap uhlay. Atay Şahapnı beline garap tepgen. Şahap eser-meser bolup uyanıp gözün açsa, üstünde üç de malnı yessileri ere turğan. Şahap ne etecegin bilmey, böttöben tüşüp cabarda soyrala.

      Oğar yanaşmağa, oğar söylemege Atay dağı yol, dağı söz tanglamağa bolmağanda, tez barıp eşikni toğanağın alıp, Şahapnı yavrununa urğan. Şahap tez es tapğan, atılıp turup, cazadan gutulmag uçun sıpğırılıp üyden çığıp gaçğan. Tek ol köp ari çıgğınça, urlanğan malnı yessi onu gağıp tuta va abzarğa süyrey. Birazdan beti-başı da garalıp, Şahap halsız bolup abzarnı bir müyüşünde taşlana. Urlanğan mallanı yessileri Şahapnı dağı turmas halına salıp, har kim öz zatın da alıp, çığıp geteler.

      Azbarda, dögeregen yerinde Şahap, geçe içgenleri güç berip, СКАЧАТЬ