Amanhor - Kumukca. Hüseyn Abdul

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Sen meni sarayımda üç yıl halal gulluk etseng, meni gulluğuma yalkmay-erinmey yürüseng, idara gullukçularıma hıyanatçılık etmeseng, dörtünçü yıl men seni daracangnı tarhanlıkga çığartırman, özüng süygen küyde, öz kepinge yaşarsan.

      – Hanım, men yaşman, bacarıp bolarmanmı dağı? Amal bolsa, ohuma süye edim.

      – Han özüne söz gaytarğannı süyegenlerden tügül, onu barı açuvu gırğa taşığan, açuvundan ayakların yerge gağıp:

      – Aha. Giççisen? Bacarmaysan? Hacitarhannı hanın aldatıp gaçmağa bacarğansız. Meni tapşuruvumnu bacarmaysan? Bacarıp bolmay busang, sağa üç gün vada, üç günnü içinde meni hanlığımdan çığıp lah bolup get! Sen meni adamım tügülsen! Eger getmeseng, zındanğa taşlatırman, ömür boyu şonda çirip yatarsan!

      – Amanhor hannı bir-bir sözlerine bek tamaşa bolsa da, oğar söz gaytarmaklık halın terenleşdirecegin anglap:

      – Hanım, avurung alayım, aytğanıngda barman, buyruğunğa hazirmen, degen.

      – Get üyünge, tarık bolğanda çakırtırman!

      – Vahapbek gapuçuğa Amanhornu hansaraydan çığarma iznu berip, Amanhornu hannı aldında gaypanmay özün tutğanlığı hakında oylay turup, gaytıp üyge girgen. Hansaraynı yaşavun Vahapbekden artık kim bile.

      – Amanhor anasına va kızardaşına özün hansarayğa ne uçun çakırğanlıknı ayta.

      – Ana-canım, hannı alifançılığına razi bolmay edim. Sizin oyladım. Absiyah degen bir kentge alifançı etip belgiledi.

      – Men Tatarhannı zulmuçu, yaman adam ekenin Hacitarhanda turağanda eşitgen edim. Biz şunda köp süyüp gelmedik dağı, amalsızlıkdan geldik, degen.

      – Bile ekensen, ana-canım, ne eteding dağı bizin de alıp munda gelip? Tuvğan yeribizde turğan busak, kim koymay edi? Men de onda ohur edim. Ohuvumdan yartı kaldım. Bizin “get” dep guvalayğan gişi bolmağandır çı?!

      Ulannı soravları Şamsukumarğa barı gertilikni bulay aytdıra başladı:

      – Biz kuvalandık, balam, kuvalanmağan busak men ata yurtumdan çığamı edim? Onda da şulay zulmuçu bir han bar edi.

      Şumsukumar alifannı habarın, eger alifannı bermeseng, özüne katın bolup barğannı süyegen Hacitarhan hannı habarın barın da Amanhorğa ayta.

      – Ana-canım, degen anasını lakırın bitme koyup Amanhor,

      – Seni sözlering mağa köp zatnı açık-ayan etdi, köp zatlağa gözlerim açdı.

      Tatarhan “aldatıp kaçğansız” dep nege aytğannı Amanhor anglay, hali barı hanlar bir yimik onu göz aldında zulmuçular bolup ere tura. Anasını lakırı Amanhornu bek haleklendirgen. Ol talçığıp ne eterin bilmey, olturğan yerinden atılıp turup ari-beri yürüp yibergen. Tamda ilingen dutarına gözü ilinip getip, gağıp onu goluna ala, çerte de, şu rubaileni14 bir oylu mukamnı çalınıvuna goşa:

      Tavlardan şar-şar akğan suv gerek

      Bu hanlanı kirin, nasın cuvmağa,

      Yarlı halknı yanın tutup işleygen

      Ulanlar gerek anadan tuvmağa.

      Cuvulmasa bolmas, bular naslanğan,

      Yürekleri tot temirdey poslanğan.

      Analardan tezde tuvar ulanlar,

      Olar biçer bu hanlağa planlar.

* * *

      Yazbaş. Mart aynı art günleri. Begevül gelip Amanhornu hansarayğa çakırıp getgen. Amanhor “alifan cıyma yiberir” dep oylasa da, artda da “yazbaşda alifan bolamı” degen pikrusu gerti bolup çığa ol hansaraynı aldına yetip garay: yegilip hazir bolğan beş arba, har arbada beş-altı kul-karavaş olturğan. Olar kimge busa da birevge garap toktağanlar.

      Begevül Amanhornu kapudan giyirip, Vahapbekni yanına yerli uzata. Vahapbek şosahat işge girişip, hannı hukmusun başlay:

      “İdara kitabi Vahapbekge şu firmanım15 bulan hukmu etemen vilayat hanı Tatarhan: geçikdirmey, tez yılkıdan atlar da geltirip, beş arba hazir etmekni, har arbaha haydavçusu bulan altışar adam kul-karavaş da mindirip, alifançı Amanhornu, Said Mahammatnı ulanın, olağa baş etip, on beş gün vada bulan avlakğa yiberirsen, çaçğan va çaçılacak aşlıklağa ziyan beregen canlardan lobanlanı, gözetçileni, çiçğanlanı halek etsinler, tereklerde kuş uyalanı buzsunlar, guş yımırtğalanı bir yağına atsınlar. Gul-garavaş, Said Mahammatnı ulanı Amanhornu purmanından çıkmay on beş gün, geçe demey-gün demey işleme gerekler. Bir arba bulan olağa aşamağa arpa un va tuzlanğan balık da bersin. Amanhornu çakırıp saraynı kadisini aldına yiberirsen.

      Vilayat hanı– Tatarhan”.

      Vahapbek firmannı ohup tüşündürgen song, Amanhor bulan saray gadisini yanına girgen.

      Amanhor gadini talabına göre namaz cuvunup bitgende, ol Amanhornu aldındağı giççi alaşa şancalğa Kurannı açıp salğan va onu üstüne kolun saldırıp antnı başlatğan:

      “Men, Amanhor, Said Mahammatnı ulanı, ant etemen Tatarhannı sarayında, saray gadisini aldında, ongkolumnu Kurannı üstüne de salıp. Huday Talanı birligi va Mahammat Payhammarnı haklığı bulan, hanım Tatarhannı adamlarına adillik bulan, hannı kurumuna hıyanat bolmay, onu vazir- nazirlerini aytğanın geri urmay, hannı buyruğun kütecekge, hansarayda işlecekge, hanğa hıyanat adamlanı bilsem de, hansarayına malum etecekge, vollah, billeh, tallah dep, şu Kurannı koluma alıp öbemen”.

      Gadi ant etip bitgen song, Amanhorğa, Tatarhannı ayıplanğan adamğa bulay goduları bar dep gorguv bere:

      “Antnı buzğan adamnı itlege talatıp, çarhına yara salmag, argasına yorme urmag, sibirge yibermek, gözlerin ine bulan çogumag, zındanğa taşlamag, darağaçlağa asıp öltürmek”. Hannı atından gadi beregen gorkuvlarda Amanhornu onça halı bolmağan. Üyüne gaytıp, anasına barı halnı da anglatıp bitgen song, getmege hazirlene va arbalanı birisine de minip gul-garavaşlar bulan avlagğa gete.

      Amanhor avlaglanı aylana, Tatarhannı vilayatındağı halgnı bek yazıg yaşavun göre: cabarnı gazıp etgen köp töleler, hannı gul-garavaşları gündüz avlaglarda işlep, geçeler tölelerde yata. Yastıg, töşek, yuvurğan yog, yalan ayag, üstlerinde yulduz yimik yamavlu opurag. Olar yer tebeler, tatavullar gazalar, birleri beline yetişginçe suvnu içinde çaltik suvaralar. Amanhor hali dağı da yahşı bile, Tatarhan zulmuçu ekenni.

      Amanhor bulan barğan adamlanı avlagda avrup birisi öle. Han bergen azıg bitip, avlagda aşamağa zat da galmay, içegeni sasıgguyu suvlar, aşayğanı tuzlu balıg.

      Amanhor gul-garavaşlanı yalkdırmayman dep, zaman zaman dutarnı soğup, bulağa yırlar, sarınlar ayta. Amanhornu yırlarında, yomaglarında va ihtilatlarında Tatarhannı bulay buzughan gurumuna garşı söylemekden muradı, gul-garavaşğa es tapdırmag, gul-garavaşnı va özge sabançılanı zulmuçu hanlanı gurumuna garşı turğuzmag bolğan.

      Amanhor СКАЧАТЬ