Яланғоч иқтисодиёт. Чарльз Уилан

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ у йирикроқ ва обрўлироқ компанияни бошқарадиган бўлади. Бу янги бирлашган компания унинг таркибидаги корхоналарнинг ҳар биттаси бирлашувдан аввал келтирганидан ҳам камроқ фойда келтириши мумкин, бироқ унда кўпроқ офислар, самолётлар ва юқорироқ иш ҳақи бўлади. Бошқа томондан қараганда, албатта, баъзи бирлашма корхоналар стратегик нуқтаи назардан идеалдир. Аммо мен, яъни компания капиталида муҳим улушга эга ва кўп нарсадан хабарсиз акциядор, аслида вазият қандай эканини қай тарзда тушунишим мумкин? Мен ҳатто “Starbucks” бош директорининг исмини ҳам билмайман ва у асосий вақтини офисдаги чиройли котибаларга қошини учиришга кетказмаётганини қаердан билай? Жин урсин, бундай бехабарлик “Burger King”нинг менежери бўлишдан ҳам оғирроқ!

      Бирмунча вақт доно иқтисодчиларимиз акция опционлари муаммони ҳал қилишга ёрдам беради, деб ишониб келишган. Бу восита кассадан чек олишни эслатадиган ёзувга ўхшаб менежерларни ўғрилик қилишдан тийиб туриши керак эди. Шундай қилиб, бугунги кунда АҚШдаги аксарият бош директорлар ва бошқа юқори даражадаги раҳбарлар ўз иш ҳақининг катта қисмини акция опционлари шаклида олади. Ушбу опционлар ўз эгасига келажакда компаниянинг қимматли қоғозларини олдиндан белгиланган нарх бўйича сотиб олиш имкониятини беради (масалан, ҳар бир акцияни 10 доллардан). Агар компания катта фойда кўрса ва бир акциянинг қиймати, масалан, 57 долларгача кўтарилса, унда опционлар жуда катта фойда беради (очиқ бозорда 57 долларга сотиладиган нарсани 10 долларга сотиб олиш жуда зўр). Бошқа томондан, бир акция нархи 10 доллардан 7 долларгача тушса, опционлар сариқ чақага арзимай қолади. Агар бирор нарсани очиқ бозорда 7 долларга, яъни 3 долларга арзонроқ сотиб олишингиз мумкин бўлса, уни 10 долларга сотиб олиш ярамайди. Ушбу схеманинг мақсади бош директорнинг мотивларини имкон қадар акциядорларнинг манфаатлари билан уйғунлаштиришдир. Акция нархлари кўтарилса, ҳам компания раҳбари бойийди, ҳам акциядорлар фойда кўради.

      Бироқ айёр бош директорлар опцион ўйинининг қоидаларини четлаб ўтиши мумкин экан (кассирлар кассадан пул ўғирлашнинг янги усулларини кашф этгани каби). Ушбу китобнинг биринчи нашри чиқмасидан аввал Федерал захиранинг собиқ раҳбари Пол Уолкердан китобни ўқиб чиқишни сўрадим, чунки у университетда ўқитувчим бўлган. Уолкер китобни ўқиди. Китоб унга ёқди. Аммо у менга акциядорлар ва компания раҳбарлари манфаатларини уйғунлаштириш воситаси сифатида акция опционларини мақтамаслигимни маслаҳат бериб, бу опционлар “шайтоннинг қуроли” эканини таъкидлади.

      Пол Уолкер ҳақ эди. Мен эса ноҳақ. Опционлар билан юзага келиши мумкин бўлган муаммо қуйдагича: раҳбарлар ўз компанияларининг акцияларини шундай тасарруф этишлари мумкинки, улар қисқа вақт ичида раҳбарга фойда келтиради, лекин узоқ истиқболда ёмон ва ҳатто ҳалокатли оқибатларга олиб келиши мумкин. Аммо у пайтгача бош директор ўн минглаб опционларни улкан фойда билан сотиб юборган бўлади. Фаолиятини менежмент ва менежерларнинг СКАЧАТЬ