Бизким ўзбеклар. Абдуқаҳҳор Иброҳимов

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Ҳижоз мамлакати ҳам бу салтанат таркибида эди, шу сабабли усмонли давлат бошлиқларига халифа унвони берилган бўлиб, давлатнинг номи ҳам Усмонлилар халифалиги деб юритиларди. 1453 йили Кустантиния шаҳри фатҳ этилган бўлиб, Истанбул номи билан мамлакат пойтахтига айлантирилган эди.

      Ўртада Усмонлилар халифалиги борлиги боисидан бўлса керак, шайбонийлар (Амир Темур замонида бўлганидек) Ғарбий Оврупо давлатлари билан дипломатик алоқалар олиб боргани ҳақида бизнинг қўлимизда маълумотлар йўқ.

      Шайбонийлар ҳам ўзбек дипломатиясининг азалий анъанасига риоя қилиб, чет элларга машҳур кишиларни элчи қилиб жўнатганлар. Бир мисол. «Бобурнома»да ёзилишича, Султон Ҳусайн Бойқаро ҳукмронлик қилган йилларда, Алишер На-воий ҳомийлигида камол топган энг атоқли мусанниф (яъни бастакор), Бобур сўзи билан айтсак, «Яхши савтлари ва хўб нақшлари бор. Ул замонда онча нақш ва савт боғлар киши йўқ эди», Ғулом Шодийни Муҳаммад Шайбонийхон Қозон хони Муҳаммад Аминхон ҳузурига элчи қилиб жўнатади. (Бугунги ўқувчига тушунарли бўлсин учун йўл усти «савт» ва «нақш» сўзларига изоҳ бериб ўтамиз. Бу ўринда «савт» сўзи куй маъносини, «нақш» сўзи эса ашула, қўшиқ маъносини англатмоқда. Ҳозир ҳам мақомнинг чолғу йўллари савт деб аталади. Савт ва нақш боғлаш дегани, куй ва қўшиқ яратиш, мусиқа ёзиш демакдир).

      Шайбонийлардан кейин ҳокимият тепасига келган аштархонийлар замонининг дастлабки ўн йилликлари давомида Бухоро хонлиги томонидан хорижий мамлакатлар билан дипломатик алоқалар бирмунча тузук йўлга қўйилган бўлса-да, кейинчалик ўзаро ички низолар туфайли бу соҳа ҳам оқсай боради. Уч хонлик замонига келиб эса давлатчилигимиз илгаригидай куч-қудратга эга бўлмагани сабабли элчилигимиздан ҳам шукуҳ кетган эди.

      Маълумки, қудратли ва буюк давлат элчисининг сўзи ўткир, шукуҳию обрў-эътибор баланд бўлади. Юртимиз чоризм истилосига учрагач, давлатчилигимиз билан баробар элчилигимиз ҳам тўхтаб қолди: Қўқон хонлиги тўғридан-тўғри мустамлакага айлантирилди, мустақил давлат мақомидан вассал мақомига туширилган Бухоро амирлиги ва Хива хонлиги чет эл давлатлари билан дипломатик алоқалар ўрнатиш ҳуқуқидан маҳрум этилди. Тўғри, 1914 йили бошланиб кетган Биринчи жаҳон уруши йилларида Бухоро амирлиги ва Хива хонлиги томонидан Шарқий Туркистон, Афғонистон, Эрон, Усмонийлар халифалигини ва Англия билан дипломатик алоқалар ўрнатишга интиладилар, амирлик ва хонликнинг вакиллари ўша мамлакатларга пинҳоний равишда бориб келганликлари ҳақида маълумотларга эгамиз. Бироқ бу вакиллар элчилик мақомига эга эмас эдилар, мустақил давлатнинг расмий вакилигина элчилик мақомига эга бўлиши мумкин, холос.

      Элчилигимиз соҳасидаги бундай ўксуклик ва хўрлик то 1991 йили миллий мустақилликка эришгунимизча давом этиб келди. Истиқлол шарофати билан элчилигимиз қайта тикланди, элчиларимиз бирин-кетин дунёнинг турли мамлакатларида фаолият кўрсата бошладилар.

      Элчи ўз халқининг юзи, ўз давлатининг СКАЧАТЬ