Иқтисодиёт қандай тузилган. Ха-Джун Чанг

Чтение книги онлайн.

      "Интеррегнум" (1973-1979)

      1971-йилда АҚШ долларининг олтинга конвертацияси тугаши билан олтин аср сўна бошлади. Бреттон-Вудс тизими макроиқтисодий бошқарувни ҳаддан ташқари қаттиқ қилиб қўйганлигини, унинг оқибатлари Буюк депрессия даврида яққол намоён бўлганлигини тан олиб, эски олтин стандартидан воз кечди. Бироқ тизим ҳали ҳам олтин билан боғланган эди, чунки бошқа барча асосий валюталар билан қатъий курсга эга бўлган АҚШ доллари ушбу қимматбаҳо металга эркин конвертация қилинган (унция учун 35 доллардан). Барча ҳисоб-китобларга кўра, ўша пайтда доллар "олтиннинг оғирлигига арзийди", чунки АҚШ дунё маҳсулотининг ярмига яқинини ишлаб чиқаради ва ҳамма жойда долларнинг кескин танқислиги бор эди, чунки ҳамма Америка нарсаларини сотиб олишни хоҳларди. Урушдан кейинги қайта қуриш ва бошқа мамлакатларнинг янада жадал ривожланиши бу тахминнинг ўз аҳамиятини йўқотишига олиб келди.

      Одамлар АҚШ доллари олтинга умуман тенг эмаслигини англаб етгач, уларда банкнотларни қимматбаҳо металга алмаштириш учун кўпроқ сабаблар пайдо бўлди, бу эса АҚШ олтин захирасининг сезиларли даражада камайишига олиб келди ва долларни анча жозибадор қилди. 1959-йилгача номинал қиймати бўйича мамлакат олтин заҳираларининг ярмига тенг бўлган АҚШ расмий мажбуриятлари (доллар векселлари ва ғазна векселлари – АҚШ давлат облигациялари) 1967-йилга келиб ундан бир ярим баравар ошди.

      1971-йилда Қўшма Штатлар ҳар қандай доллар талабларини олтинга айлантириш мажбуриятидан воз кечди, бунинг натижасида кейинги бир неча йил ичида бошқа мамлакатлар ўзларининг миллий валюталарини қатъий белгиланган курслар бўйича долларга боғлаш амалиётидан воз кечдилар. Натижада, жаҳон иқтисодиёти беқарор бўлиб қолди: валютанинг қиймати бозор кайфиятига қараб ўзгара бошлади ва чайқовчиликка нисбатан анча сезгир бўлиб қолди (инвесторлар валютанинг қиймати бўйича юқори ёки пастга ҳаракатига пул тикишганда). Олтин асрнинг охири 1973-йилда биринчи нефть инқирози билан белгиланди, ўшанда нефть қазиб олувчилар картели ОПEК (Нефть экспорт қилувчи мамлакатлар ташкилоти) томонидан нархларни белгилаш натижасида бир кечада нефть нархи тўрт баравар кўтарилган. 1960-йилларнинг охиридан бошлаб кўплаб штатларда инфляция даражаси аста-секин ўсиб борди, аммо ҳозир нефть инқирози туфайли улар шунчаки осмонга кўтарилди. Ва энг муҳими, кейинги бир неча йил стагфляция билан ажралиб турди. Бу янги ихтиро қилинган атама иқтисоддаги қадимий нақшни бузган ҳодисага ишора қилади, яъни турғунлик (ёки стагнация) даврида нархлар тушиб кетган ва бум (тўполон) даврида кўтарилган. Энди иқтисодиёт турғун эди (гарчи турғунлик Буюк депрессия давридагидек узоқ давом этмаган бўлса-да) ва нархлар тез суръатлар билан ўсиб борди – йилига 10, 15 ёки ҳатто 25 фоизга.

      1979-йилдаги иккинчи нефть инқирози капитализм нинг олтин даврини тугатди, бу кучли инфляциянинг янги босқичини келтириб чиқарди ва неолиберал ҳукуматларга асосий капиталистик СКАЧАТЬ