Tom dayının daxması. Harriyet Biçer-Stou

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ style="font-size:15px;">      – Deməli, belə zənn edirsiniz ki, sizin iş üsulunuz Tomun üsuluyla müqayisədə bəzi üstünlüklərə malikdir?

      – Belə düşünməyə haqqım var, ser. Bircə imkan olaydı! Mən peşəmizin xoşagəlməz cəhətlərini hər vasitəylə yoluna qoymaqdan heç vaxt çəkinmirəm. Götürək uşaq alverini. Ananı harasa göndərirəm ki, mane olmasın, axı məlum məsələdir: gözdən uzaq, könüldən iraq deyiblər. İş görülüb qurtarandan sonra onu geri qaytarmaq müşkül məsələdir, ana da istər-istəməz vəziyyətlə barışmalı olur. Axı, onlar ağ deyirlər – körpəlikdən bilirlər ki, arvad əriylə, uşaqlar isə valideynləriylə birgə yaşamalıdır. Zənci buna, heç ümid bəsləmir, əlbəttə, əgər o düzgün tərbiyə olunubsa, deməli, ayrılığa da asanca tab gətirə bilər.

      – Əgər belədirsə, qorxuram mənimkilər səhv tərbiyə almış olalar, – mister Şelbi dilləndi.

      – Ola bilər. Sizin Kentukkidə zənciləri korlayırlar. Siz mehriban rəftarınızla onların xarabını çıxarırsız. Özünüz fikirləşin, nədir zəncinin nəsibi? Dərbədər gəzib, əldən-ələ keçmək. Siz isə onun nazıyla oynayırsız, lap ərköyünləşdirirsiz… Bir də görürsən ki, o başladı başından yekə şeylər fikirləşməyə. Sonra da bunun əngəli çıxır. Mən deyirəm də, başqa zəncilər havalanmış kimi boğazlarını yırta-yırta nəğmə oxuduqları plantasiyalarda sizin zəncilər üzülüb vərəmləyir. Biz hamımız, mister Şelbi, düzgün hərəkət etdiyimizi fikirləşirik, ancaq mənə elə gəlir ki, öz zəncilərimlə layiqincə rəftar edirəm.

      – Həsəd aparılası arxayınlıqdır! – mister Şelbi bu boşboğazlıqdan özündə aşkar ikrah hissi duyaraq çiyinlərini çəkdi.

      – Hə? – Heyli uzun fasilədən sonra soruşdu, hər ikisi fındıq sındırırdı, – nə qərara gəlirsiniz?

      – Fikirləşərəm və arvadımla danışaram, – Şelbi cavab verdi, – sizə isə bir məsləhətim var. Heyli, əgər bu işi mümkün qədər sakitliklə yoluna qoymaq istəyirsinizsə, heç kimə heç nə deməyin. Söz-söhbət yayılsa, başımız ağrıyacaq. Mənim zəncilərimdən hər hansı birini aparmaq, sizin düşündüyünüz qədər də asan iş deyil.

      – Əlbəttə ki! Susmaq və yenə susmaq! Ancaq mən, hər halda istərdim ki, bu işə tez xitam verəm, doğrusu, çox tələsirəm, – Heyli qalxıb paltosunu geyməyə başladı.

      – Yaxşı, bu gün axşam saat altı ilə yeddi arası gəlin, qəti bir cavab verərəm.

      Qul alverçisi təzim edib, otaqdan çıxdı.

      – Bu özündənrazı həyasızı böyük məmnuniyyətlə pilləkənlərdən atardım! – Heyli qapını arxasınca çəkən kimi, mister Şelbi öz-özünə donquldandı, – öz üstünlüyünə güvənir. Əgər əvəllər bir adam mənə desəydi ki, nə vaxtsa Tomu bu iyrənc qul alverçilərindən birinə satacağam, inanmazdım, deyərdim:       – “Məgər qul səninçün köpəkdir ki, onunla belə rəftar eləyəsən?” İndi isə, görünür, başqa əlac yoxdu. Hələ Elizanın oğlancığazı… Ürəyimə damıb, bu uşağa görə arvadımla aramızda çox xoşagəlməz söhbət olacaq, elə Toma görə də. Borca düşmək gör nə demək imiş! Bu əzazil tip yaxşı bilir ki, onun əlindəyəm, ona görə də məni qoz qabığına soxmaq fürsətini əldən vərməyəcək.

      … Köləliyin bəlkə də ən mülayim qaydalarını Kentukki ştatında müşahidə etmək olardı. Orda əsas məşğuliyyət əkinçilik idi, əkin-biçin işlərinin arxayın, ahəngdar ritmi cənub ştatlarının tez-tez məruz qaldığı əsəbi tələsikliyə, qaça-qova səbəb olmurdu. Yəni Kentukki zəncilərinin zəhməti daha təbii və sağlam əsaslar üzərində qurulmuşdu. Digər tərəfdən kentukkili plantasiya sahibləri tədricən varlanmağa qane olub qəddarlıq etmirdilər – tərəzinin bir gözündə sürətlə varlanmaq imkanı, o biri gözündə isə aciz və hüquqsuz qullar az qala çəkisiz mənafeyindən başqa heç nə olmadığı bir şəraitdə zəif insan təbiəti asanlıqla tamahın əsiri ola bilərdi. Kentukki malikanələrini gəzənlər, ordakı ağa və xanımlann kölələrlə mehriban münasibətlərini, hətta bəzi qulların öz sahibkarlarına qızğın sədaqətini görənlər, bəlkə də, həmin yerlərdə həyatın “patriarxal” quruluşu haqqında şairanə əfsanələrə və buna oxşar nağıllara inanırdılar. Lakin əslində mənhus bir kölgə – qanun kölgəsi bu münasibətlərə acı bir kədər qatırdı. Və nə qədər ki, qanuna görə, qəlbi və həyatı duymaq qabiliyyəti olan bu insan məxluqları əşya, bu və ya digər sahibkarın xüsusi mülkiyyəti olaraq qalacaqlar, nə qədər ki, səfalət və bədbəxtliklər, işdəki uğursuzluq, yaxud xeyirxah ağanın ölümü onları dərdə və məcburi əməyə düçar edəcək, siz köləlikdə bircə dənə də olsun yaxşı və cəlbedici bir cəhət tapa bilməyəcəksiniz.s

      Mister Şelbi kimi adamlar işıqlı dünyada az deyillər. O, açıqürəkli, həlim, ətrafındakılara qarşı rəhmli bir adam idi. Onun zənciləri həyat tərzinin ağırlığından şikayətlənə bilməzdilər. Lakin axır vaxtlar Şelbi aludəliklə birja oyunlarına qurşanmış, borca düşmüşdü. Böyük məbləğli vekselləri Heylinin əlinə keçmişdi. Bu kiçik məlumat yuxarıda danışılan söhbətə açar olmalıdır.

      Elizaya gəldikdə isə, o, yemək otağının qapısına yaxınlaşarkən qulağı bir neçə söz çalmışdı və asanca yəqinləşdirə bilmişdi ki, qonaq – qul alverçisidir, ağasından kimisə satın almaq istəyir.

      Eliza dəhlizə çıxanda, onların sonrakı söhbətinə qulaq asmaq istəmiş, ancaq evin xanımı onu çağırdığından tələsik ordan uzaqlaşmalı olmuşdu. Lakin, hər halda, Eliza təxmin eləmişdi ki, qul alverçisi mister Şelbiyə onun oğlunu satmağı təklif edir. Görəsən, doğrudanmı eşitmişdi bunları? Birdən elə bil ürəyi dayandı, sonra şiddətlə çırpınmağa başladı və o, Harrini özünə sarı çəkib elə bərk-bərk qucaqladı ki, oğlan matdım-matdım onun üzünə baxdı.

      Bayaqdan su bardağını aşırmış, iş zənbilini əlindən salmış Eliza özü də hiss etmədən paltar dolabından xanıma ipək don əvəzinə uzun gecə köynəyini vərəndə missis Şelbi dözmədi:

      – Əzizim, bu gün sənə nə olub belə? Eliza diksindi.

      – Ah, missis! – deyə səsləndi, gözlərini qaldırıb xanıma baxdı. Sonra ağladı və hıçqıra-hıçqıra kresloya çökdü.

      – Eliza, əzizim! Nə olub? – Missis Şelbi qışqırdı.

      – Ah, missis, missis! Ağanın yanına qul taciri gəlib, yemək otağında oturub söhbətləşirlər. Öz qulaqlarımla eşitdim.

      – Ay axmaq! Bundan sənə nə axı?

      – Missis! Doğrudanmı, sahibkar mənim Harrimi satacaq? – Zavallı əsəbi hönkürtülərini saxlaya bilməyib kreslonun söykənəcəyinə dirəndi.

      – Harrini satacaq? Səfehliyə bir bax! Guya sən bilmirsən ki, СКАЧАТЬ