Mustafa Kamal Atatürk. Edip Semih Yalçın

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ qazanmaq bacarığına alışmışdım. Bu görüşlərində əksər hallarda iştirak edirdim. Böyük, qiymətli övlad yetişdirmək bəxtiyarlığı ilə dəyərli, böyük anaya sahib olmaq qürurunu bir arada toplayan gözlərim se-vinirdi. Bəli, türk toplumu quruluşundakı tərbiyənin və o tərbiyənin təməllərinin nə qədər dərin, köklü olduğu, nə qədər sadə, nə qədər ciddi, nə qədər səmimi olduğunun canlı nümunələrini gördükcə duyğulanır, özümü xoşbəxt hiss edirdim… Bu ana oğluna vətən, millət sevgisini hələ beşikdəykən oxuduğu laylalarla aşılayıb, onu hər çağında duyğularla böyüdüb, təhsilə yönləndirib, elm və mədəniyyət öyrədib. Yetişən, öz məqamını tapan xilaskar oğlunu məhz o Mustafa Kamal kimi yaratmışdı”⁶⁶.

      IV. Əli Rza Əfəndi və Zübeydə xanımın evliliyi

      Əli Rza Əfəndi ilə Zübeydə xanım 1870 və ya 1871-ci ildə ev-lənmişdilər. Məqbulə xanımın xatirələrinə görə, evləndiyi zaman 13-14 yaşında olan Zübeydə xanım gözəl qızmış: “Anamın gəncliyi gözümün önündədir. Hündürboy, incə bədən quruluşlu, qızılısaçlı, yaşılgözlü qadındı… Uşaqlar analarını hər zaman dünyanın ən gözəl qadını hesab edirlər. Lakin anam, həqiqətən gözəl idi”⁶⁷.

      Əli Rza Əfəndi evləndiyi zaman 31-32 yaşındaymış. Vəqflər İdarəsində məmur kimi çalışırmış. Almaq istədiyi Zübeydədən 16-17 yaş böyük idi. Mustafa Kamalın dayısı Hüseyn Ağa ailəni razı sal-dıqdan sonra evlənmişdilər. Məqbulə xanımın xatirələrində detalları ilə haqqında danışdığı bu evlilik Əli Rza Əfəndinin yuxusunda gör-düyü və bəyəndiyi qıza bənzər həyat yoldaşı axtarması ilə başlamış, bacısı, Mevlevi Kapu şeyxinin gəlini olan Xədicə xanımın Zübeydəni görüncə sevinc içində ona şad xəbər verməsindən sonra baş tutmuş-du⁶⁸.

      Evləndikdən dərhal sonra yaşamaq üçün Əli Rza Əfəndinin Se-lanikdəki ata evinə köçüblər. Əvvəlcə Fatma (1871/1872-1875) adını verdikləri qızları dünyaya gəlib. Daha sonra isə Əhməd (1874-1883) və Ömər (1875-1883) adlı oğulları doğulub. Sonrakı öv-ladlarının sırası Mustafa (1881-1938), Məqbulə (1885-1956) və Naciyə (1889-1901) ilə davam edib.

      Yoluxucu xəstəliklər ucbatından ilk üç uşaqları müxtəlif illərdə ölüb. Daha sonra Əli Rza Əfəndinin nizamlı olmayan iş həyatında çətinliklər və sıxıntılar başlayıb. Nəhayət, Mustafanın dünyaya gəlməsilə həyata bağlanan ailə bu dəfə də Əli Rza Əfəndinin vəfatı ilə sarsılıb⁶⁹.

      Əli Rza Əfəndi 1893-cü ildə öldükdə 36 yaşında üç uşaqla dul qalan Zübeydə xanım Lankazada qardaşı Hüseyn Ağanın idarə et-diyi Rapla ciftliyinə sığınıb. Hüseyn Əfəndi yeznəsinin ölüm xəbərini alan kimi Selanikə, bacısı Zübeydənin yanına gələrək: “Bu ömürsüz adama səni mən ərə verdim. Bundan sonra da sizə mən baxacağam”, – deyərək ailəni özü ilə Rapla ciftliyinə aparıb⁷⁰.

      Gənc yaşda dul qalan Zübeydə xanım oğlu Mustafanı Əsgəri Rüşdiyyəyə verdikdən sonra maddi cəhətdən çətin günlər keçirib. Uşaqlarla birlikdə ona təyin olunan iki məcidiyyəlik təqaüd ailənin dolanışığını təmin edə bilmirdi. Belə sıxıntılı zamanda Yunanıstana verilən Teselyanın mərkəzi Larisadan (Yenişəhər) köç edənlərdən biri – Reji İdarəsi⁷¹ məmurlarından Raqib Əfəndi ona elçi düşür. Raqib Əfəndi də xanımını itirmiş dörd uşaqlı dul adam idi⁷².

      Zübeydə xanım Qılıcoğlu Haqqı bəyin qayınatası olan Şeyx Rıfat Əfəndinin təşəbbüsü ilə Raqib Əfəndi ilə evləndirilib. Varlı adam olmasına baxmayaraq Raqib Əfəndi Zübeydə xanımın evinə köçüb orada yaşamağa başlayıb, buna görə də Mustafa Kamal bu evliliyə etiraz edərək evi tərk edib, Horhor məhəlləsində yaşayan bibisi Əminə xanımın yanına köçüb. Monastır hərbi liseyinə gedənə qədər də evə nadir hallarda gedib, bibisinin yanında yaşayıb⁷³.

      Raqib bəy, əslində, çox kübar, xoşrəftar insandı. Mustafa Kamal aradan illər keçəndən sonra ögey atası ilə bağlı Afət İnana bunları söyləyəcəkdi: “… Sonradan bu əsil bəylə aramızda dostluq yarandı. Mənə yaxşı təlimatçı oldu. Anamın gənc yaşında belə ailə qurmasını təqdir etdim. Ancaq uşaqlıqda duyduğum o hiss atamı itirməyimə qarşı üsyandan ibarətdi”.

      Mustafa Kamal Əli Fuad Cebesoya da Raqib Əfəndi ilə bağlı: “Mənə qarşı çox hörmətlə davranıb, böyük adam kimi rəftar edib. Nəzakətli və kübar insandı”, – demişdi. Mənbələrə görə, Raqib Əfəndi Birinci Dünya müharibəsindən sonra Selanikdə vəfat edib, bəzi məlumatlara görə isə Çanaqqala döyüşündə şəhid olub. Lakin yuxarıda da deyildiyi kimi, Zübeydə xanım və Məqbulənin Balkan döyüşlərindən sonra İstanbula köçdüyünü bilirik. Raqib bəyin onlarla birlikdə İstanbuıla gəlməsilə bağlı isə heç bir məlumat yoxdur. Buna görə də Raqib bəy, çox güman, Balkan döyüşləri zamanı və ya ondan sonra vəfat edib. Hər halda, bu, qüvvətli ehtimaldır.

      V. Mustafa Kamalın dünyaya gəlişi

      Atatürkün 1881-ci ilin 1 yanvar ilə 12 mart tarixi arasında⁷⁴ dün-yaya gəldiyi və arxiv qeydlərinə görə, Selanikdə o zamanlar Qoca Qasım Paşa məhəlləsi, İslahhanə küçəsində olan ev bugünkü Aya Dimitriya məhəlləsində və Apostolu Pavlu küçəsində, 75 nömrə al-tında qeyddədir. Hazırda muzey kimi fəaliyyət göstərən ev⁷⁵ zirzə-misi ilə birlikdə üçmərtəbəlidir və Selanik Türk Baş Konsulluğu ilə eyni bağçada yerləşir.

      Mustafa Kamalın anadan olduğu həmin bina ətrafı hündür di-varlarla əhatələnmiş, “hərəm “və “salamlığ”ı olan üçmərtəbəli, ey-vanlı, klassik memarlıq üslubuna sahib tikilidir. Mustafa Kamal bu evin ikinci mərtəbəsində – sol tərəfdəki otaqda dünyaya gəlib. Əli Rza Əfəndinin ölümündən sonra gənc yaşında dul qalan Zübeydə xanım kiçik oğlu Mustafa, qızları Məqbulə və Naciyə ilə birlikdə dolanışıq xərclərini azaltmaq üçün bu evdən daşınaraq yanındakı kiçik evdə yaşamağa başlayıb. Aradabir qardaşı Hüseyn Ağanın Lankazadakı ciftliyinə gedən Zübeydə xanım Raqib bəylə evləndikdən sonra da bu kiçik evdə qalıb. Mustafa Kamal həm Monastır Hərbi liseyi, həm də İstanbul Hərb Məktəbində təhsilini davam etdirdiyi müddətdə Selanikdəki tətillərini bu evdə bacıları ilə birlikdə keçirib.

      1902-ci ildə Hərbi məktəbi, 1905-ci ildə Hərbi Akademiyanı bi-tirərək müxtəlif yerlərdə xidmət edən Mustafa Kamal II Məşrutiy-yənin elanından əvvəl – 13 oktyabr 1907-ci ildə Selanikdəki Üçüncü Ordu Qərargahında vəzifə aldıqdan sonra – 7 mart 1908-ci ildə do-ğulduğu evi satın alaraq ailəsi ilə birlikdə buraya köçüb. Şamda qurduğu “Vətən və hürriyyət” cəmiyyətinin Selanikdəki fəailiyyəti dövründə bu evdə bir çox siyasi toplantılar keçirilib. Trab-lusqərbdəki işi və Balkan savaşının uğursuzluğa düçarından sonra Selanikdən gedən Mustafa Kamal və ailəsi üçün artıq yeni mərhələ başlayacaqdı⁷⁶.

      Hər böyük dövlət adamının doğum tarixində olan ay və gün uyğunsuzluğu, СКАЧАТЬ