Mustafa Kamal Atatürk. Edip Semih Yalçın

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ içində idi, Şəmsi Əfəndi məktəbinin üçüncü sinfində oxuyurdu. Afət İnan: “Mustafa hələ ibtidai sinif şagirdi ikən atadan yetim qalıb”, – deyirdi. Əli Fuad Cebesoy da: “Atası öləndə Mustafa Kamalın 9-10 yaşlarında olduğunu”, – yazır”⁴⁴.

      Xatirə tipli əsərlərdə yer alan bu məlumatlara baxmayaraq Faiq Rəşid Unat Əli Rza Əfəndinin 28 noyabr 1893-cü il tarixində öldü-yünü bildirir. F.R.Unat sənədi dərc etmədən, bu tarixlə bağlı Məqbulə xanımın ilk ərindən ayrıldıqdan sonra atasından aylıq məvacib bağlanmasına aid sənədləri mənbə kimi göstərir⁴⁵. Mustafa Kamalın Monastır Hərbi Liseyinə giriş tarixi olan 13 mart 1896-cı il tarixindən geri sayıldığı zaman Əsgəri-Rüşdiyyədə, Mülkiyyə Rüşdiyyədə və ciftlikdə⁴⁶ keçirdiyi təxminən dörd ay yarımlıq zaman nəzərə alınarsa, Faiq Rəşid Unatın müəyyən etdiyi tarixin doğru olması ehtimalı yüksəlir. Bu səbəblə Əli Rza Əfəndinin ölüm tarixi kimi 1893-cü ili qəbul etsək, onun 54, Mustafa Kamalınsa 12 yaşı var idi⁴⁷.

      III. Mustafa Kamalın ana tərəfindən soyu: “Konyarlar”.

      Konyarların Yunanıstana yerləşməsi

      Mustafa Kamalın ana tərəfi Anadoludan gələrək Yunanıstana yerləşdirilən köçərilərə və ya türkmənlərə bağlanır. Ana tərəfindən babası Vodina sancağı ilə əlaqəli olan və “Sarıgöl” adlandırılan Qa-yalardan köçərək Selanik yaxınlığındakı Lankazaya yerləşən Sofu-zadə (Sofizadə) Feyzullah Ağadır. Yerləşdikləri Sarıgöl bölgəsi Sofu-lar ləqəbi və ailədəki xatirələrin göstərdiyi kimi, Atatürkün ana tərəfi Konya/Karamandan Yunanıstana gələn və buna görə Yunanıstandakı digər köçəri qruplardan fərqli olaraq “Konyarlar” adı ilə anılan köçərilərdəndir.

      Anadoludan yarımadaya köçüb yerləşən ilk türk qrupu Türkiyə səlcuqlarının mərkəzi Konyaya mənsub olan, elə Konyaya görə də adlandırılan “konyarlar”dır. XIX əsrdə və ya XX əsrin əvvəllərində Yunanıstanı gəzən, buradakı türklərlə şəxsən görüşərək onların xatirələrini toplayan, bölgədəki türk əhali haqqında əsər yazan qərbli səyyahlar, elm adamları da “konyarlar” haqqında əhəmiyyətli məlumatlar verirlər⁴⁸.

      Bu mövzuda yazanların hamısı “konyarlar”ı bəzən “yörüklər” və “Evladi Fatihan”la qarışdırmaqla bərabər Konyadan gələrək Yunanıstana yerləşmiş və ya yerləşdirilmiş kimi göstərməkdədirlər. Lakin bunların gəliş tarixi, gəliş formaları haqqında fərqli məlumatlar verilib. Bütün bu düşüncələri tənqidi şəkildə tutuşduran Tayyib Gökbilgin “konyarlar”ın Yunanıstana gəlişi və yerləşdirilmələri ilə bağlı belə bir dəyərləndirmə aparıb: “Sonuncu və nisbətən qəbul edilməsi mümkün ehtimal II Murad, xüsusilə də Fateh zamanlarında, Karamanoğulları ilə mücadilə ərəfəsində və bundan sonra Karaman, Konya, Ankara ətrafından türk tayfalarının bu məntəqələrə yerləşdirilmələridir. O ətrafın etnik baxımdan yad xalqına mənşəyinə görə bu xarakterik ad verilib və bu ad qonşular arasında yaşayıb, özlərində isə mənşələri haqqında məlumat, şifahi ənənə halında davam edib”⁴⁹.

      “Konyarlar”ın sıx halda yerləşdikləri yer Teselyada Kozan, şimalda “Sarıgöl” də adlandırılan Qayalar və Selanikin şimal-şərqidir. Say olaraq digər yörük qruplardan daha az olduqları, yarıköçəri həyat sürdükləri, alış-veriş mərkəzlərinin daha çox Yanya olduğu, xalçalarının xüsusi şəklinə görə (“Konyaren Fiqüren”) bölgədə məşhur olduqları bütün səyyahlar tərəfindən bildirilir. Bundan başqa, “konyarlar”ın daha demokratik yaşadıqları, şən, hərəkətli insanlar olduqları da deyilir⁵⁰.

      Osmanlı dövlətinin Yunanıstandakı köçərilərlə bağlı təşkilatlanması işində özləri üçün xüsusi qeyd dəftəri olmayan “konyarlar” yerləşdikləri ərazilərdə başlanğıcda, xüsusilə, Qocacıq və Selanik köçəriləri içərisində, sonra da Vodina, Sarıgöllər bölgəsi yörükləri içində “Evladi-Fatihan”⁵¹ kimi qeyd edilmişdilər⁵².

      Mustafa Kamalın soyu ilə bağlı araşdırma apararaq əmisi Qızıl Hafiz Mehmet Əmin Əfəndinin soyundan gələnlərin əllərindəki bəzi sənədləri dərc etdirən Burhan Göksəl konyarların Konya-Kara-mandan Fateh Sultan Mehmet zamanında, yəni 1466-cı ildə – Kara-manoğulları məğlub edildikdən sonra Yunanıstana köçürülərək yerləşdirildikləri bildirilməkdədir⁵³.

      B. Zübeydə xanımın ailəsi və həyatı

      Mustafa Kamalın ana babası Selanikdən bir saatlıq məsafədə yerləşən Lanqazada ciftlik sahibi olan Sofuzadə Feyzullah Əfəndidir. Atatürkün və Məqbulə xanımın uşaqlıq xatirələrində haqqında danışdıqları ciftlik buradır. Sofuzadə Feyzullah Ağa Selanikin şərqindəki kiçik Lanqaza (indi Lanqaha) qəsəbəsində yaşayır, heyvandarlıq, əkinçilik və ticarətlə məşğul olurdu. Feyzullah Ağanın ailəsi Vodina (indiki yunan Makedoniyasında Edhsessa) kəndi yaxınlarından gəlmişdi⁵⁴.

      Zübeydə xanım Feyzullah Əfəndinin üçüncü arvadı Ayişə xa-nımdan olan yeganə qızı idi. Atatürkün bacısı Məqbulə xanım (1885-1956) ana soyları haqqında: “Anamdan tez-tez bunları eşitmişəm”, – deyərək bu məlumatları verib: “Bizim əsas soyumuz yörükdür. Buralara Konya-Karaman tərəflərdən gəlmişik. Babam Feyzullah Əfəndinin böyük əmisi Konyaya gedibmiş, Mövləvi dərgahına girib orada qalıb. Yəqin ki, yörüklüyü tutmuşdu…”⁵⁵.

      Doxsan yaşında vəfat edən Aydın millət vəkili Tahsin San Mustafa Kamalın anası Zübeydə xanımın atası haqqında aşağıdakı məlumatları verib: “Atatürkün anası Zübeydə xanım Sofuzadə ailəsindən olan Feyzullah Ağanın qızıdır. Bunlar Selanikdə anadan olmuşdular. Bu ailə 130 il əvvəl Sarıgöldən Selanikə gəlmişdi. Vodina qəzasının qərbində Sarıgöl nahiyəsində on altı kənddən ibarət olan “nahiyə ailəsi”, Makedoniya və Teselyanın fəthindən sonra Konya ətrafları əhalisindən Osmanlı Hökumətinin köçürdüyü və yerləşdirdiyi türkmənlərdəndir. Son zamanlara qədər beş əsr ərzində həyat tərzlərini, geyim-keçimlərini dəyişdirməmişdilər”⁵⁶.

      Bu mövzuda Lord Kinross mənbə göstərmədən aşağıdakı mə-lumatları verib: “Zübeydə xanım bolqar sərhədinin o üzündəki slavlar qədər sarışındı. Biçimli, ağ bədəni, dərin, amma saf, açıq-mavi gözləri vardı. Ailəsi Selanikin qərbində Arnavutluğa doğru sərt və çılpaq dağların geniş, donmuş sulara batdığı göllər bölgə-sindən gəlmişdi. Bura türklərin Makedoniyanı və Teselyanı aldıqdan sonra Anadolunun göbəyindən gələn kəndlilərin yerləşdikləri yerdi. Bu səbəbdən də Zübeydə xanım damarlarında ilk köçəri türk qəbi-lələrinin nəvələri olan və hələ də Toros dağlarında azad yaşayışlarını davam etdirən sarışın köçərilərin qanını daşıdığını düşünməkdən həzz alırdı⁵⁷.

      Mövcud məlumatlara görə, ailə 1466-cı illərdə Qaramandan gələrək Vodina sancağına bağlı Sarıgölə yerləşib, sonra Selanik yaxınlığındakı Lankazaya (Lanqaza) köçüb. Zübeydə xanım СКАЧАТЬ