Ostatnie lata polskiego Wilna. Tomasz Stańczyk

Чтение книги онлайн.

      Polscy żołnierze przed katedrą wileńską. Kwiecień 1919 r.

      (NAC)

      Odznaka pamiątkowa „Wilno Wielkanoc 1919”

      (Wikipedia)

      Okładka jednodniówki wydanej w dziesiątą rocznicę zdobycia Wilna

      (Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa)

      W tej sytuacji Naczelnik zaproponował Michałowi Römerowi, by stanął na czele rządu w Wilnie, jednak rozmowy sondażowe wśród działaczy litewskich przyniosły negatywny wynik i polityk ten zrezygnował z misji.

      Gdy zawiodły inne możliwości, zdecydowano się na bardziej zdecydowane posunięcia. W sierpniu 1919 roku Polska Organizacja Wojskowa przygotowała w Kownie zamach stanu, który miał przynieść władzę rządowi przychylnemu idei federacji. Liczono na generała Silvestrasa Žukauskasa, naczelnego dowódcę wojsk litewskich i na Stanisława Narutowicza, sygnatariusza aktu niepodległości Litwy. Žukauskas miał podobno oświadczyć, że czuje się Polakiem „i tylko po to stoi na czele wojska litewskiego, ażeby doprowadzić do zgody z Polską”, natomiast Narutowicz był rodzonym bratem Gabriela, późniejszego pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej²⁵.

      Spiskowcy poza miejscowymi Polakami nie pozyskali żadnych liczących się polityków litewskich ani autorytetów. Zostali aresztowani, a próba zamachu w Kownie stała się pretekstem do wprowadzenia wobec Polaków na Litwie wrogiego kursu, który „przybrał formy systematycznego tępienia polskości”.

      Piłsudski uznał wówczas, że „niepodobna pertraktować z gabinetem, który politykę antypolską uczynił podstawą swej działalności” i od tej pory ustały nawet półoficjalne kontakty pomiędzy władzami obu państw²⁶.

      {Przypisy

      ¹ M. Jałowiecki, Na skraju imperium, Warszawa 2000, s. 400.

      ² W. Jędrzejewicz, J. Cisek, op. cit., t. 2, s. 441.

      ³ Za: L. Wasilewski, Józef Piłsudski jakim Go znałem, Warszawa 2013, s. 216.

      ⁴ W. Wejtko, Samoobrona Litwy i Białorusi. Szkic historyczny, Wilno 1930, s. 19–20.

      ⁵ Ibidem, s. 32.

      ⁶ „Dziennik Wileński”, 31.12.1918.

      ⁷ W. Wejtko, op. cit., s. 41.

      ⁸ Ibidem, s. 33.

      ⁹ Za: W. Meysztowicz, Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1986, s. 173.

      ¹⁰ Ibidem, s. 174.

      ¹¹ B. Waligóra, Walka o Wilno. Okupacja Litwy i Białorusi w 1918–1919 przez Rosję Sowiecką, Warszawa 1938, s. 106.

      ¹² L. Wasilewski, op. cit., s. 211.

      ¹³ M. Römer, Dzienniki 1916–1919, t. 3, Warszawa 2018, s. 696.

      ¹⁴ M. Wrzosek, Walka o granice Polski Odrodzonej 1918–1921, Warszawa 1992, s. 193.

      ¹⁵ B. Waligóra, op. cit., s. 427.

      ¹⁶ Ibidem, s. 428–429.

      ¹⁷ Ibidem, s. 432.

      ¹⁸ Ibidem, s. 438.

      ¹⁹ J. Piłsudski, Pisma…, t. 5, s. 77.

      ²⁰ M. Jabłonowski, P. Stawecki, Następca Komendanta. Edward Śmigły-Rydz. Materiały do biografii, Pułtusk 1998, s. 244.

      ²¹ W. Jędrzejewicz, J. Cisek, op. cit., s. 208.

      ²² J. Piłsudski, op. cit., s. 75.

      ²³ J. Piłsudski, Pisma…, t. 6, s. 130.

      ²⁴ L. Wasilewski, op. cit., s. 233–234.

      ²⁵ P. Łossowski, Po tej i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa 1985, s. 112.

      ²⁶ L. Wasilewski, op. cit., s. 235.