Название: Mądrość psychopatów
Автор: Kevin Dutton
Издательство: OSDW Azymut
Жанр: Публицистика: прочее
isbn: 978-83-7758-837-6
isbn:
– Myślę, że urok takich historyjek tkwi w ich jednoznaczności – odpowiada. – To taka pocieszająca myśl, że wystarczy zadać jedno pytanie, żeby zdemaskować psychopatę i móc się przed nim chronić. Niestety, w rzeczywistości to wcale nie takie proste. Pewnie, możemy ich rozpracować, ale trzeba do tego więcej niż jednego pytania. Właściwie całej masy pytań.
Scott ma rację. Nie istnieje jedno uniwersalne pytanie, które ujawnia całą prawdę psychologiczną o drugiej osobie. Osobowość jest zbyt skomplikowanym tworem, by jej sekrety można było poznać w trakcie salonowej zabawy. A spece od osobowości od lat toczą ze sobą zajadłe boje i dopiero niedawno zaczęli brać pod uwagę możliwość rozejmu.
Łowcy osobowości
Osobowość ma długą historię – a może nie tyle osobowość, co jej badanie. Wszystko zaczęło się jeszcze w starożytnej Grecji, od Hipokratesa (460–377 p.n.e.), ojca zachodniej medycyny. To on, czerpiąc z wcześniejszej tradycji (na przykład astrologii babilońskiej), która rozprzestrzeniała się po ówczesnym świecie za pośrednictwem mędrców starożytnego Egiptu i mistyków z Mezopotamii, wyróżnił cztery temperamenty: sangwiniczny, choleryczny, melancholiczny i flegmatyczny (patrz schemat 2.1).
Schemat 2.1. Cztery temperamenty Hipokratesa
Przez kolejne niemal dwa i pół tysiąca lat niewiele się działo. Dopiero w 1952 roku brytyjski psycholog Hans Eysenck35 tchnął nowe życie w dwoistą taksonomię ojca zachodniej medycyny. Po wyczerpującej analizie licznych kwestionariuszy i wywiadów klinicznych doszedł do wniosku, że osobowość składa się z dwóch podstawowych czynników: introwersji/ekstrawersji oraz neurotyzmu/równowagi emocjonalnej (trzeci, psychotyzm, charakteryzujący się agresją, impulsywnością i egocentryzmem, dodano później). Jeśli te dwa wymiary naniesiemy na osie, idealnie pokryją się z czterema klasycznymi temperamentami Hipokratesa (patrz schemat 2.2).
Schemat 2.2. Model osobowości Eysencka a cztery temperamenty Hipokratesa (za Eysenck i Eysenck, 1985)
Typ choleryczny (niespokojny, drażliwy) pasuje idealnie do neurotycznego ekstrawertyzmu Eysencka; melancholiczny (depresyjny, introspektywny) do neurotycznego introwertyzmu; sangwiniczny (ciepły, dynamiczny) do zrównoważonego emocjonalnie ekstrawertyzmu, a flegmatyczny (spokojny, zamknięty w sobie) do zrównoważonego emocjonalnie introwertyzmu. Jak się wydaje, Hipokrates był nie tylko ojcem zachodniej medycyny. To również znawca ludzkiej natury.
Dwudzielny model osobowości Eysencka sprawia wrażenie bardzo oszczędnego w porównaniu z rozbudowanym zespołem cech zebranych przez amerykańskiego psychologa Gordona Allporta36 jakieś dwadzieścia lat wcześniej. Opierając się w badaniach osobowości na tak zwanej hipotezie leksykalnej, wedle której wszystkie znaczące terminy związane z charakterem są dosłownie zakodowane w używanym języku, Allport rozpoczął połów na głębokich wodach Webster’s New International Dictionary. Przede wszystkim zadał sobie pytanie, ile jest w nim przymiotników opisujących osobowość. Okazało się, że całkiem sporo – w jego sieć wpadło aż osiemnaście tysięcy określeń. Allport usunął z tej puli wszystkie te, które miały charakter tymczasowy, jak na przykład uradowany czy zawstydzony, i w ten sposób skrócił listę do czterech i pół tysiąca przymiotników.
W roku 1946, kiedy Eysenck pracował nad swoim modelem osobowości, liście Allporta przyjrzał się bliżej psycholog z University of Illinois Raymond Cattell37. Po wyeliminowaniu wszystkich synonimów i dodaniu kilku określeń wynikających z badań laboratoryjnych ograniczył ją do stu siedemdziesięciu jeden przymiotników, po czym na serio zabrał się do pracy. Na podstawie swojej listy stworzył skalę ocen i rozdał ją ochotnikom. Zadanie było banalnie proste: badani mieli opisać swoich znajomych za pomocą otrzymanej listy słów.
Analiza wyników ujawniła całą galaktykę osobowości, określoną przez Cattella dość ezoterycznie mianem sfery osobowości – szatańskiego tworu złożonego z trzydziestu pięciu głównych gromad cech. W ciągu następnych dziesięciu lat, dzięki komputerom pierwszej generacji i tajemnej magii analizy czynnikowej38, wówczas jeszcze w powijakach, Cattel zdołał ją ograniczyć do szesnastu podstawowych czynników. I w tym momencie postanowił się zatrzymać.
Tabela 2.3. Szesnaście czynników podstawowych osobowości według Cattella (za Cattell, 1957)
Na szczęście i dla psychologów pracy, i dla firm rekrutacyjnych inni teoretycy pociągnęli badania dalej. W 1961 roku dwóch badaczy z amerykańskiego lotnictwa wojskowego, Ernest Tupes i Raymond Christal39, zdołało wyłuskać spośród cech Cattella tylko pięć powtarzalnych czynników. Były to: surgencja, ugodowość, niezawodność, równowaga emocjonalna i kultura. W ciągu ostatnich dwudziestu lat wysiłki Paula Costy i Roberta McCraego40 z National Institutes of Health doprowadziły do opracowania wystandaryzowanego testu osobowości NEO Personality Inventory (Inwentarza Osobowości NEO-PI-R).
Psychologowie badacze nie dążą do zgody41, jeśli tylko mogą tego uniknąć. Ale w tym przypadku nie było czego unikać. Otwartość na doświadczenia, sumienność, ekstrawersja, ugodowość i neurotyczność – Opennes to Experience, Conscientiousness, Extraversion, Agreeableness i Neuroticism, w skrócie OCEAN – to podstawowy genom ludzkiej osobowości. Wszyscy jesteśmy sumą części; nie jesteśmy numerami, jak zarzekał się Patrick McGoohan w serialu The Prisoner. Już prędzej konstelacją numerów. Każdy z nas w bezkresie algorytmów osobowości ma własne, unikatowe koordynaty, wynikające z pozycji, jaką zajmuje na każdym z pięciu wymiarów42. Czyli z tego, jak wygląda jego Wielka Piątka43.
Przybij piątkę
Przypadkowemu obserwatorowi osobowość ludzka wydaje się czymś stałym i jednolitym. Dopiero gdy przepuścimy ją przez pryzmat analizy matematycznej, rozpada się na pięć składowych. Można powiedzieć, że Wielka Piątka odpowiada psychologicznie niepodzielnym kolorom podstawowym osobowości, zakotwiczonym na każdym końcu przez krańcowo odmienne odcienie cechy, tworząc zakres tożsamości, który dotyczy nas wszystkich.
Pięć czynników wraz z krótkim opisem związanych z nimi cech znajdziecie w tabeli 2.4.
Tabela 2.4. Pięcioczynnikowy model osobowości (McCrae i Costa, 1999, 1990)
Zapewne nie powinniśmy się dziwić, że psychologowie pracy odnieśli wiele korzyści z NEO (i innych podobnych testów osobowości). Rozdają je kandydatom na niemal każde stanowisko, jakie przyjdzie wam do głowy, by zbadać relacje pomiędzy konstrukcją psychiczną a sukcesem w zawodzie. I dzięki temu44 odkryli uderzającą zależność pomiędzy temperamentem СКАЧАТЬ
35
Bliższe informacje na temat wkładu Eysencka w teorię osobowości patrz: Hans J. Eysenck i Michael W. Eysenck,
36
Patrz: Gordon W. Allport i Henry S. Odbert,
37
Patrz: Raymond B. Cattell,
38
Analiza czynnikowa to technika statystyczna służąca do odkrywania prostych wzorców relacji pomiędzy różnymi zmiennymi. Przede wszystkim pozwala określić, czy interesujące nas elementy można opisać, używając mniejszej liczby zmiennych zwanych
39
Patrz: Ernest C. Tupes i Raymond E. Christal,
40
Patrz: Paul T. Costa i Robert R. McCrae,
41
Atomy osobowości składające się na Wielką Piątkę są tak widoczne, że zaobserwowano je również u innych gatunków. W 1997 roku badanie przeprowadzone przez Jamesa Kinga i Aurelia Figueredo na University of Arizona, ujawniło, że struktura osobowości szympansów zgadza się z pięcioczynnikowym modelem odkrytym u ludzi – plus jeden dodatek w postaci dominacji, ewolucyjnego artefaktu hierarchicznej społeczności szympansów. Sam Gosling, obecnie pracujący na University of Texas w Austin, przeprowadził podobne badania, ale na hienach. Wspólnie z czterema wolontariuszami za pomocą specjalnie opracowanych skal dokonał oceny osobowości grupy
42
Jeśli chcecie poznać swój typ osobowości, możecie wypełnić skróconą wersję testu „Wielkiej Piątki”, dostępną na stronie www.wisdomofpsychopaths.com.
43
Więcej na temat struktury osobowości, a zwłaszcza Wielkiej Piątki, można przeczytać w: Robert R. McCrae i Paul T. Costa,
44
Więcej na temat relacji pomiędzy osobowością a wyborem zawodu, patrz: Adrian Furnham, Liam Forde i Kirsti Ferrari,