1939 год і Беларусь. Забытая вайна. Анатоль Трафімчык

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ дадаць, што да гэтага часу дэактуалізаваліся такія мадэлі магчымага развіцця беларускай дзяржаўнасці, як пратэктарат Германіі або Польшчы, федэрацыя з апошняй, літоўска-беларуская дзяржава (па-савецку ЛітБел), пражэкт Вацлава Ластоўскага часоў Першай сусветнай вайны ў выглядзе адроджанага ВКЛ, а таксама задума Антона Луцкевіча стварэння Чарнаморска-Балтыйскай канфедэрацыі ў складзе Літвы, Беларусі, Украіны, Польшчы (як самастойнымі суб’ектамі) і – самае галоўнае – адсутнасць беларускай дзяржаўнасці ў якой бы там ні было форме. Такім чынам, добры тузін.

      Сёння відавочна, што палітыка бальшавікоў у дачыненні да праблемы самавызначэння беларускага народа была яўным фарысействам з самага пачатку яе ўзнікнення – з часоў Першай сусветнай вайны. Сучасны беларускі гісторык Уладзімір Снапкоўскі адзначыў:

      «міждзяржаўныя адносіны паміж РСФСР і ССРБ складваліся на падставе “рэвалюцыйнай мэтазгоднасці” і сацыялістычнага права. Дакладнага вызначэння гэтым тэрмінам не было».

      Можна канстатаваць, што рашэнне беларускага пытання ў выглядзе ССРБ не адпавядала мэтам ні бальшавікоў, прасякнутых ідэяй сусветнай рэвалюцыі, ні пілсудскай Польшчы з яе ідэаламі межаў 1772 г., ні Польшчы эндэкаўцаў (якая, як паказаў час, усё адно не змагла «пераварыць» нацменшасці), ні, тым больш, незалежніцкім памкненням нацыянальных беларускіх сіл, згуртаваных вакол ідэі БНР. Як слушна заўважыў у свой час М. Сташкевіч:

      «масштаб действия классовых и социальных сил, логика политической борьбы предопределили поражение тех, кто пытался реализовать идею БНР. В этом противостоянии и родилась белорусская государственность на советской основе».

      Але беларускі даследчык у сваім тлумачэнні правалу нацыянальных незалежнікаў праз іх слабасць у параўнанні з класава-сацыяльнымі сіламі не дадае, што савецкі варыянт паўстаў не з жадання бальшавікоў, а з логікі палітычнай барацьбы, у якой яны выкарыстоўвалі беларускую дзяржаўнасць цалкам у сваіх інтарэсах, зусім не звяртаючы ўвагі на ўласна гэтую дзяржаўнасць.

      У сітуацыі з Беларуссю сам па сабе фактар БНР не быў вырашальным у справе надання бальшавікамі Заходняй вобласці фармальных прыкмет дзяржаўнасці. Савецкую Беларусь стварылі перадусім пад ціскам міжнародных абставін. Чыннік БНР тыя абставіны запачаткаваў і ўзмацняў, але бальшавікі не надавалі яму аператыўнай увагі: ні першае, ні другое абвяшчэнне Савецкай Беларусі не былі непасрэднай рэакцыяй на прэтэнзіі беларускіх нацыянальных сепаратыстаў. Роля буфера, якая адводзілася Савецкай Беларусі, магла быць ускладзена на Літву і Украіну, межы якіх можна было зрабіць агульнымі па беларускай тэрыторыі. Але і прыніжаць значэнне БНР нельга, бо бальшавікі стварэннем Савецкай Беларусі імкнуліся аслабіць беларускія нацыянальныя сілы з іх накіраванасцю на дзяржаўную самастойнасць, якія, да таго ж, маглі атрымаць пратэкцыю Захаду.

      У той жа час ніводзін з бакоў не атрымаў і сакрушальнага паражэння ў барацьбе, якая пасля Рыгі не скончылася, а толькі прыпыніла сваю актыўную фазу, СКАЧАТЬ