Араб тілінің терминологиясы. Анар Мустафаева

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы уақыт аралығында араб елдеріндегі «түріктендіру» саясаты белсенді түрде жүргізілді. Орта білім бағдарламасы «исламдық тәрбие» пәнін қосқанда тек түрік тілінде (осман) ғана оқытуға арналды. Осман империясы құлаған соң, Франция, Англия және Италия араб елдерін бөліп алды, бұл жағдай да әрбір араб елінің тілдік жүйесінде өзіндік көрініс тапты. Кейіннен араб елдері бірінен соң бірі тәуелсіздік ала бастады. Дегенмен тәуелсіздік батыс державаларының барлық салаларында, оның ішінде тіл мен оның терминдік жүйесіне әсерін толықтай жоя алмады. Машриқ араб елдері (Египет, Сирия, Ливан, Ирақ және т.б.) тәуелсіздік алған соң, мемлекеттің маңызды салаларын арабтандырып, тілдік жағдайға тез бейімделе алды. Ал Мағриб елдері (Марокко, Тунис, Алжир) ұзақ уақыт бойы (тіпті тәуелсіздік алған соң) Францияның тілдік ықпалында қалып қойды. Әли әл-Қасимидің айтуы бойынша, бұл аймақта «Араб тілі өлі тіл деңгейіне дейін шеттеліп, кейбір еуропалық шіркеулердегі латын тілі секілді тек мешіттерде намаз уақыты кезінде қолданылды. …Француз үкіметі балаларын тек француз тіліне үйрететін араб отбасыларын көтермелеп, сый тартты» [13, 158-б. ]. Бүгінгі күнде Мағриб елдерінде француз тілі шет тілі емес, екінші мемлекеттік тіл саналады (араб тілінен кейін) және ғылым мен техниканың барлық салаларында қолданылады.

Сұрақтар:

      1. Араб терминологиясының қалыптасуындағы Аббас дәуірінің рөлін түсіндіріңіз.

      2. Еуропа мен Шығыстағы, әсіресе Араб Шығысындағы терминологияның қалыптасуына тоқталыңыз.

      3. Даналық үйінің араб терминологиясындағы орнын айқындаңыз.

      4. Осман империясы билігі тұсында араб терминологиясының жағдайына тоқталыңыз.

      5. Мұхаммед Әли билігі тұсында аударманың дамуы мен оның терминологияға әсерін анықтаңыз.

      3-дәріс

      Тәуелсіздіктен кейінгі кезеңдегі араб терминологиясы

      Машриқ елдері ХХ ғасырдың бірінші жартысында, ал Мағриб елдері ХХ ғасырдың екінші жартысында тәуелсіздік алды; шетелді жаулау саясаты: Франция Араб Мағрибын кең көлемде жаулап алып, француз тілінің таралып, араб тілінің тіпті қарапайым азаматтар арасында қарым-қатынас аясынан да алынуына жағдай жасады (аккультурация саясаты), ал Машриқ елдерінде араб тілі түрлі салаларда қолданылуын жалғастырды; жаулап алынған араб елдерінің Еуропада білім алуға, ғылыми жаңалықтарды жүзеге асыруға ұмтылыстары Машриқ елдерін Еуропаның оқу және ғылыми ресурстарын өз елдерінің (араб) ғылымының дамуында белсенді түрде қолдануға әкелді. ХІХ ғасырдың екінші жартысында Сирия мен Египет өз мамандарын Франция, Англия, Италияға еуропалық білім мен машықтарды кейіннен өз елдерінде қолдану үшін оқуға жіберді, ал бұл Мағриб елдеріне тән болмады.

      Араб тілінің араб әлемінің барлық термин жүйесінде толық қолданылмауы келесі факторлармен түсіндіріледі:

      Терминдердің бірегейленбеуі: әрбір араб елінің өздігінше СКАЧАТЬ