Türkmen Türkçesinde Kalıp Sözler. Süveyda Şahin

Чтение книги онлайн.

      2.1.6.3. Türkmen Türkçesindeki Kalıp Sözler

      Türkmen Türkçesinde kalıp sözler deyimler ve atasözleriyle birlikte ele alınmaktadır. Yaptığımız taramalar sonucunda kalıp sözlerin ayrı bir başlık altında incelendiği makale ve kitaplara ulaşılamamıştır. Çalışmadaki tanım, sınıflandırma ve değerlendirmeler bu konuyla ilgili eserlerden faydalanılarak tarafımızdan yapılacaktır.

      2.1.6.4. Kalıp Sözlerin Özellikleri

      Kalıp sözlerin genel olarak özelliklerini sıralamak istersek şunları söylememiz mümkündür: Kalıp sözler, hangi toplum dilinin içinde yer alıyor ve kullanılıyorlarsa o toplumda yaşayan insanların kültürünü yansıtır. Ayrıca onlar, var oldukları toplum hakkında bilgi verir. Kalıp sözler cümle, sözcük öbeği veya tek bir sözcük halinde yer alabilir, nezaket gösterir, kalıplaşmış olarak bulunur.

      Kalıp sözler, hangi toplumun içinde yer alıyorlarsa o toplum kültürünün bir parçasıdır ve içinde yer aldıkları dilin söz varlığındaki zenginliğin de bir göstergesidir. Çalışmada kalıp sözleri yapı, anlam ve işlev bakımından inceleyeceğiz.

      2.1.6.4.1. Yapı Bakımından

      Kalıp sözleri yapı bakımından incelemek istediğimizde; kalıp sözlerin bir kısmının tamamen donmuş halde olduğu görülmektedir. Onlar, değiştirilemeyen, sözcük ekleme ve çıkarmasına müsait olmayan bir yapıya sahiptirler. Örneğin; Bereket bersin! (Bereket versin!) (TTS. 60), Gaýrat ediň! (gayret edin!) (TTS. 242), Gelen ýagşy! (Rica ederim!) (TTS. 248), Giç ýagşy! (İyi akşamlar!) (TTS. 271), Gözün (iz) aýdyň! (Gözünüz aydın!) (TTS. 300) gibi kalıp sözler aralarına başka sözcük almazlar, çünkü bu tür söz birlikleri tam kalıplaşmaya girmişlerdir. Bazı kalıp sözler tam kalıplaşmadan farklı olarak çekirdek kalıplaşma halinde de karşımıza çıkarlar. Türkmen Türkçesinde çekirdek kalıplaşmaya girmiş olan kalıp sözler, sözcüklerin yapısına göre; isim çekim eklerinin değişebilmesi ve fiil çekim eklerinin değişebilmesi gibi değişikliklere uğramaktadır. Örneğin, Türkmen Türkçesinde isim çekim eklerinin değişmesine uğrayan kalıp sözler şunlardır: Alnyň açyk bolsun! > Alny (ňyz) açyk bolsun! (Mutlu ol, başarılar dilerim!) (TTS. 29); Bayramyň bilen! > Baýramyňyz bilen! (Bayramınız kutlu olsun!) (TTS. 54); Boýnuň oňrulsyn! > Boýnuňuz oňrulsyn! (Boynun devrilsin!) (TTS. 81); Derdiň bilen boluber! > Derdiňiz bilen boluberiniz! (Sen kendi işine bak!) (TTS. 152); Diliňe biraz dygy ber! > Diliňize biraz dygy beriniz! (Çeneni biraz tut!) (TTS. 153); Başyňa döneyin!> Başyňyza döneyin! (Yalvarırım, kurbanın olayım!) (TTS. 173); Garakyñ çyksyn! > Garakyñyz çyksyn! (Sana daha ne gerek! Gözün çıksın) (TTS. 228); Rahatlanyň, gatyrganmaň! > Rahatlanyňyz, gatyrganmaňyz! (Sakin olun, sinirlenmeyin!) (TTS. 238); Bu gylygyňy goý! > Bu gylygyňyzy goýunuz! (Bu alışkanlığı bırak!) (TTS. 259); Giceň rahat bolsun! > Giceňiz rahat bolsun! (İyi geceler!) (TTS. 270); Men oňa görkezerin! > Men oňlara görkezerin! (Ben ona gösteririm!) (TTS. 295); Gövüň bitdimi? > Gövüňüz bitdimi? (Sen memnun musun?) (TTS. 299); Gözüň aýdyň! > Gözüňiz aýdıň! (Gözünüz aydın!) (TTS. 300); Gözümiň üstünde ýeriň bar! > Gözümiň üstünde ýeriňiz bar! (Başımın üstünde yerin var!) (TTS. 301); Gözüň çyksyn! > Gözüňüz çyksyn! (Bunun azı sana yeter!) (TTS. 301); Men onuň gözüne görkezerin! > Men onlaryn gözüne görkezerin! (Ben ona dünyanın kaç bucak olduğunu gösteririm.) (TTS. 301); Ýüzüň gurasyn/gursun! > Ýüzüňüz gurasyn/gursun! (Yüzün bozulsun!) (TTS. 308); Menden hasap sormaga hakyň ýok > Menden hasap sormaga hakyňyz ýok (Benden hesap sormaya hakkın yok) (TTS. 335); Hoş geldiň, sapa geldiň > Hoş geldiňiz, sapa geldiňiz (Hoş geldiniz, safa getirdiniz) (TTS. 352); Hödür edeniň için sag bolyň! > Hödür edeniňiz için sag bolyň! (Davetiniz için teşekkürler!) (TTS. 354); Maňlaýyň ak bolsun! > Maňlaýyňyz ak bolsun! (Yolunuz açık olsun!) (TTS. 446); Merhemet ediň! > Merhemet ediň! (Merhamet edin!) (TTS. 455); Baýramyň mübärek bolsun! > Baýramyňyz mübärek bolsun! (Bayramınız mübarek olsun!) (TTS. 466); Täze ýylyň mübärek bolsun! > Täze ýylyňyz mübärek bolsun! (Yeni yılınız kutlu olsun!) (TTS. 466); İşiň oň bolsun! > İşiňiz oň bolsun! (İşin iyi olsun!) (TTS. 488).

      Türkmen Türkçesinde fiil çekim eklerinin değişebildiği kalıp sözlere örnek vermek istersek şu örnekleri sıralayabiliriz: Ant içip avy ýala > Ant içip avı ýalayyň(yz