Azərbaycan şairi Nizami. Мамед Эмин Расулзаде

Чтение книги онлайн.

      Millətlər və ya dövlətlərarası nizam və ahəngə gəlincə, bu, onun görüşüncə, «millətlərin dillərini vasitəsiz anlamaq surətilə ancaq təmin edilə bilir».

      Hər böyük və həqiqi sənətkar kimi, Nizami dəxi, millilik və məhəllilik damğasını daşımaqla bərabər, yaratdığı ədəbi şəkillərilə təlqin etdiyi fikir alanında milli çərçivə dışına çıxmış, bütün insanlığa şamil duyğularla həyəcanlanmış, millətlərin və məmləkətlərin üstündə olduğu kimi, dövrlərlə əsrlərin dəxi, ötəsinə keçən yüksək və dünyaya şamil bir qayğıya cavab olacaq «söz»ü bulmağa çalışmışdır.

      Bizə görə bu «söz», «İskəndərin möcüzəsində» bulunmuşdur.

      Bu möcüzə bugünkü insanlıqla birlikdə, bizim də gerçəkləşməsini görmək istədiyimiz idealdır:

      – Millətlərə sadə, mənəvi avtoritet ilə nüfuz etmək və ruhlarını anlayaraq varlıqlarına qarşı hörmətdə bulunmaq!

      9. UNUDULMUŞ NİZAMİ

      Bir yandan İslam Doğusunun uğradığı genəl gerilikdən hissəsi olan, o biri yandan da çarlıq istilasının vasitəsiz basqısı və etkisi altında öz keçmişini və bu keçmişdəki mədəni dəyərləri unudan Azərbaycan Nizamini dəxi, ihmal (unutmuşdur) etmişdir.

      Gəncənin yaxınında yıxıq-tökük bir məzar vardı. Bu məzar qısır qadınların cocuq dilədikləri bir «Şeyx»ə aiddi… Bu «kəramətli türbə»nin bütün Doğunun olduğu qədər Azərbaycanın da başını ucaldan böyük bir şairin əbədi yatağı olduğunu bilənlərin sayı çox azdı. Bu şairin eyni zamanda böyük Azərbaycan şairi olduğunu isə bilən bəlkə də heç yoxdu.

      Milli oyanış dövrünə girən yeni Azərbaycan dəxi, Nizamini haqqı ilə mənimsəyəcək qədər gəlişməmiş, farsca yazmış olduğunu nəzərə alaraq onu düşünməyi milli görəvləri dışında sonrakı işlərdən saymışdır.

      [Gərçi obyektiv olaraq bunu da qeyd etmək gərəkdir ki, Nizami, düşünən azərbaycanlılar tərəfindən büsbütün unudulmamışdır: məsələn, 1910-cu ildə Gəncə Dram Cəmiyyəti böyük həmşərisini düşünmüş və xarab türbəsini təmir məqsədilə bir risalə nəşr edərək ianə toplamaq təşəbbüsündə bulunmuşdur. Müstəşriq (şərqşünas) A. Krımskinin də qeyd etdiyi70 bu vaqeəyə əlavə olaraq mötəbər gəncəlilərdən duyduğumuza görə bu məqsədlə bir neçə min rublu bulan bir məbləğ dəxi, toplanmışdır.

      Milli istiqlal dövründə də Nizaminin düşünüldüyünü və məzarı üstündə əsri bir şəkildə bir anıt projesinin mövcud olduğunu Azərbaycan hökuməti sabiq xariciyyə nazir müavini Adilxan Ziyadxanın bir xatirəsindən öyrənirik.71 Yazıq ki, olaylar bunun yerinə gətirilməsinə imkan verməmişdir].

      Halbuki Nizami həm azərbaycanlılıq, həm də türklüyə təsəvvür olunacağından daha ciddi və səmimi ilgilərlə bağlıdır. Azərbaycan yurdçuluğu kimi, türk milliyyətçiliyinin də şairlə yaxından ilgilənməsi için təbii və həyati səbəblər vardır.