Źródło i mielizny. Гилберт Кит Честертон

Чтение книги онлайн.

      Kiedyś pewnie mógłbym się tego nauczyć, choć raczej nie na kursie korespondencyjnym, ale cóż, tak się składa, że jestem bardzo zajętym człowiekiem. Przyznaję, że sprawy, które mnie absorbują, są dla mnie ważniejsze niż cyzelowanie stylu; myślę też, że moja osoba do tych spraw nie należy. Aby więc oddać sprawiedliwość nie tylko sobie samemu, ale też panu Bernardowi Shaw, panu Bellokowi, panu Menckenowi16 i wielu innym publicystom, toczącym boje na niwie literackiej, muszę stwierdzić, że ta druga stylistyczna metoda – metoda „ma się odczucie” – jest tak naprawdę znacznie bardziej arogancka od naszej. W jednej ze sztuk pana Bernarda Shaw pada opinia, że kto mówi „artysta”, mówi „polemista”. Niewykluczone, że pan Shaw zanadto jest polemistą, żeby być w pełni artystą. Mimo to, będę obstawał, że ten medal ma też drugą stronę: kto mówi „eseista”, mówi „egoista”. Przykro mi, że to aliteracja, prawie rym i coś w rodzaju kalamburu. Jak wiele innych rymów i kalamburów, ten również stwierdza fakt. Gdyż nawet w tej wydumanej próbce stylu eseistycznego i w niezliczonych fragmentach prawdziwych esejów, dużo lepszych i ładniejszych niż moja próbka, można wskazać jedną cechę wspólną. Jeśli zadaję sobie trud, by poinformować czytelników, że palę wirginijskie papierosy, to powód może być tylko jeden: zakładam mianowicie, że moja osoba jest dla czytelników interesująca. Wirginijskie papierosy same w sobie nikogo nie obchodzą.

      Lecz jeśli zakrzyknę, jak Christopher Hollis w książce American Heresy, że Wirginia walczyła w dobrej sprawie podczas amerykańskiej wojny domowej, jeśli zagrzmię, jak on, że Ameryka jest dzisiaj zepsuta i na skraju anarchii, ponieważ w rozstrzygającej bitwie ta dobra sprawa przegrała – wówczas nie kieruje mną egotyzm, lecz zaledwie dogmatyzm, czyli coś, co w naszych czasach jest znacznie gorzej widziane. Fakt, że wierzę w Boga może być istotny dla innych ludzi, ponieważ każdy, kto wierzy w Boga, wywiera potencjalny wpływ na innych wierzących, toteż mówienie o tym nie kłóci się ze skromnością. Lecz fakt, że nie wierzę w złote rybki jako ozdobę oczka wodnego, nie może być przecież istotny dla nikogo zgoła, więc skoro o tym wspominam, muszę przyjąć, że są na tym świecie ludzie zainteresowani wszystkim, co tylko ma związek ze mną. I takie właśnie założenie naprawdę przyjmuje rasowy eseista.

      Wcale nie twierdzę, że się myli. On przecież także na swój sposób reprezentuje ludzkość, używając w tym celu artystycznej fikcji czy symboliki. Chcę jedynie zauważyć, że skoro roztrząsamy, który typ pisarza jest bardziej zarozumiały, zarozumialstwo efekciarskiego polemisty ani w połowie nie dorasta do zarozumialstwa wykwintnego stylisty. Stylista kameralnie zajmuje się tym, co małe; polemista hałaśliwie zajmuje się tym, co wielkie. Lecz ktoś, kto zawsze patrzy na rzeczy mniejsze niż on sam, patrzy bardziej z góry i przybiera wyraźniejszy ton wyższości, niż ktoś, kto zawsze zajmuje się rzeczami znacznie od siebie większymi. A w każdym razie, ten drugi typ człowieka musi być zaiste bardzo małym człowieczkiem, jeśli nie odczuwa, że te rzeczy nad nim górują.

      Zostały już tylko dwa kroki do puenty. Po pierwsze, dogmatyk-polemista jest zawsze po trosze demagogiem. Po drugie, jest zawsze po trosze błaznem. Wcale nie przeczę, że zdarza mu się przesadzić i z demagogią, i z błazenadą; bywa, że jedno i drugie wchodzi mu w krew – lecz nie dlatego, że woli powierzchowne literackie efekty. On po prostu bardzo się angażuje w kwestie fundamentalne. Gdybym miał to zobrazować za pomocą jednej z tych pożałowania godnych gier słownych, nad którymi wszyscy załamujemy ręce, powiedziałbym, że człowiek, który troszczy się o fundamenty domu, chce wyrwać z gnuśności mieszkańców piętra, więc czuje pokusę, żeby trochę ich rozruszać. Interesują go podstawowe fakty; a takim faktem jest istnienie ludzi. Ilekroć popisuje się żartami i gra pod publiczkę, robi to trochę tak, jakby grał dla samych bogów.

      I ja jestem dyskutantem-pasjonatem; a więc i ja jestem efekciarzem. Zaledwie przed chwilą posłużyłem się literacką przesadą, bo muszę się przecież bronić, muszę też bronić pana Shawa, oraz (co najbardziej ekscytujące) bronić pana Shawa przed samym panem Shawem. Oczywiście wcale nie myślę, że eseista jest egoistą jako konkretny człowiek. Miło jest poczytać dobry esej, który wyszedł spod pióra pana Maxa Beerbohma, pana E. V. Lucasa czy pana Roberta Lynda; sam czerpię z tych esejów bardzo wiele duchowego СКАЧАТЬ