Źródło i mielizny. Гилберт Кит Честертон

Чтение книги онлайн.

10

La Trappe („Pułapka”) to nazwa XII-wiecznego opactwa, gdzie powstał zakon trapistów.

11

W języku angielskim słowo rapparee, oznaczające w XVII wieku irlandzkiego najemnego żołnierza lub korsarza, nasuwa fonetyczne skojarzenie ze słowami takimi jak np. rap (szturchaniec), rapacious (drapieżny) czy robbery (rabunek), a słowo „jankes” kojarzy się np. z czasownikiem yank (szarpać, wypychać), albo – jak dalej pisze Chesterton – ze słowem swank (fircyk, pozer).

12

G. B. Shaw nie taił, że za Szekspirem mocno nie przepada.

13

Hamlet, akt III, scena 2, przekład Jarosława Iwaszkiewicza.

14

Ronald Knox (1888-1957) – ówczesny znany autor, konwertyta na katolicyzm. Opracował nowy angielski przekład Wulgaty, tworzył powieści kryminalne i apologetykę chrześcijańską. W poemacie satyrycznym, z którego pochodzi cytat przytoczony przez Chestertona, Knox opisywał stylem barokowym ruch modernistyczny wewnątrz Kościoła. Tytuł poematu można by przełożyć jako: Tu Absolut, tam Piekiełko, czyli arka Noego wyprawiona w gotowości bojowej i puszczona bezwolnie na łaskę fal (bez ścian i dachu, które powstrzymałyby napór groźnych morskich żywiołów), by podróżować ku nowym odkryciom [Absolute and Abitofhell; or Noah’s ark put in Commission and set adrift (with no Walls or Roof to catch the Force of the dangerous Seas) on a new Voyage of discovery].

15

Pod koniec tej parodii Chesterton przekornie umieścił grę językową: słowo „wirginijski” w języku angielskim kojarzy się z pokrewnym słowem „dziewiczy” (virginal). Stan Wirginia został bowiem nazwany w XVI wieku na cześć Elżbiety I, opiewanej wówczas jako Dziewicza Królowa.

Walter Raleigh – szlachcic, korsarz i awanturnik, prawdopodobnie kochanek Elżbiety I – sprowadził do Anglii pierwszy wirginijski tytoń, służący w następnych wiekach do produkcji cygar i papierosów.

16

Hilaire Belloc i Henry Louis Mencken to znani i do dziś czytywani publicyści, pełni temperamentu polemicznego; Belloc był wojującym katolikiem, Mencken wojującym ateistą.

17

Dwight Moody (1837-1899) – bardzo znany amerykański ewangelik, doskonały kaznodzieja, na którego kazania – zorganizowane niczym dzisiejsze koncerty rockowe – przybywały tysiące ludzi. Wspomniany dalej Ira D. Sankey był pieśniarzem religijnym, który nieraz brał udział w publicznych występach Moody’ego, śpiewając hymny protestanckie.

18

Polskie tłumaczenie przytoczono za stroną internetową www.old.luteranie.pl. Bardzo dobrą współczesną wersję hymnu Lutra w języku angielskim (A Mighty Fortress is Our God) można znaleźć na portalu Youtube.

19

Matthew Arnold (1822-1888) – bardzo wpływowy wiktoriański literat i myśliciel, piewca rozumu, humanizmu i postępu.

20

Horatio Kitchener (1850-1916) był marszałkiem armii brytyjskiej podczas I wojny światowej, zaś Engelbert Dolfuss (1892-1934) był kanclerzem austriackim, zamordowanym przez niemieckich nazistów.

21

Psalm 146,3, w przekładzie Biblii Tysiąclecia. W przekładzie Jana Kochanowskiego: „Na króle się nie spuszczajcie, śmiertelnemu nie ufajcie”.

22

Nawiązanie do Hamleta, akt II, scena 2: „Jak doskonałym tworem jest człowiek! Jak wielkim przez rozum! Jak niewyczerpanym w swych zdolnościach! Jak szlachetnym postawą i w poruszeniach! (…) Ozdobą on i zaszczytem świata!” (tłumaczenie Józefa Paszkowskiego).

23

Sidney Webb (1859-1947) był socjalistą, założycielem bardzo wpływowego Towarzystwa Fabiańskiego, które stawiało sobie za cel stopniowe zaprowadzanie socjalizmu i ateizmu w Wielkiej Brytanii. Z Towarzystwem Fabiańskim związani byli H. G. Wells, G. B. Shaw i wiele innych prominentnych postaci.

24

Konferencja biskupów w Lambeth w 1930 r. przeważającą większością głosów (w proporcji 3:1) przyjęła rezolucję, w której zaakceptowała środki antykoncepcyjne (praktycznie dowolne), potępiając, w jednym ogólnikowym zdaniu, ich używanie dla wygody i z egoizmu. Był to szok dla wielu chrześcijan i pierwszy wyłom w jednolitym dotąd stanowisku, gdyż uprzednio przez całe dzieje chrześcijaństwa wszystkie kościoły (z protestanckimi włącznie) potępiały antykoncepcję. Zmiana nastąpiła w ciągu zaledwie dziesięciu lat. Jeszcze na poprzedniej konferencji w 1920 r. biskupi anglikańscy stanowczo oponowali przeciw zapobieganiu urodzeniom w każdej postaci.

W Kościele anglikańskim rezolucja miała licznych przeciwników. Biskup Charles Gore (skądinąd zaprzyjaźniony z Chestertonem) w broszurze Lambeth on Contraceptives napisał, że jest to osłabianie sumień wiernych, podczas gdy Kościół powinien strzec wiary, choćby narażając się na niepopularność i prześladowania.

Kościół katolicki zareagował na tę rezolucję bardzo szybko – jeszcze w tym samym roku papież Pius XI ogłosił encyklikę Casti Connubii (O czystym małżeństwie), w której m.in. podtrzymał katolickie potępienie praktyk antykoncepcyjnych. Jednak następstwem konferencji z 1930 r. była erozja dotychczasowego stanowiska Kościołów protestanckich i stopniowe dopuszczanie przez te Kościoły środków i metod antykoncepcyjnych.

25

Tak określano odłam anglikanizmu, akceptujący elementy liturgii i tradycji katolickiej.

26

Liturgia anglikańska została uregulowana w Księdze Porządku Służby Bożej (The Book of Common Prayer), potocznie zwanej Modlitewnikiem, datującej się pierwotnie na rok 1549. Jej redaktorem i współtwórcą był Tomasz Cranmer – najpierw kapelan Henryka VIII, potem pierwszy anglikański arcybiskup Canterbury. Księga, w następnych stuleciach zmieniana i uzupełniana, zawierała m.in. Litanię (do Boga w Trójcy Świętej Jedynego), wspomnianą dalej przez Chestertona, oraz liczne modlitwy i sformułowania rodem z łacińskiej liturgii katolickiej, przetłumaczone przez Cranmera na angielski.

Jeszcze przed I wojną światową rozpoczęto prace nad nową liturgią, a co za tym idzie, nowym Modlitewnikiem. Zagadnienie było trudne, bo w Kościele anglikańskim istniały dwa wielkie nieformalne odłamy – Kościół Wysoki (który chciał mieć liturgię zbliżoną do katolickiej) i Kościół Niski (który chciał mieć liturgię czysto protestancką, nie mającą z katolicyzmem nic wspólnego), zaś w obu tych odłamach wyróżniano jeszcze Kościół Otwarty, który wolał liturgię uproszczoną i postępową. Stąd też wokół Modlitewnika toczyły się zażarte spory. Ponieważ głową Kościoła anglikańskiego jest król, Modlitewnik miał stanowić załącznik do ustawy Parlamentu. Jednak nowy Modlitewnik – który powstał w pierwszej wersji w roku 1927, w drugiej w roku 1928 – został dwukrotnie odrzucony przez Parlament wskutek nacisków frakcji protestanckiej, która uważała, że proponowana liturgia jest zanadto podobna do katolickiej. Przebieg reformy liturgicznej zbulwersował wielu ówczesnych anglikanów.

27

Ulica w Londynie, na której mieściły się redakcje najważniejszych gazet.

28

Arianizm i pelagianizm to powstałe w IV wieku herezje w Kościele katolickim. Arianizm głosi, że Chrystus był tylko człowiekiem, choć specjalnie przez Boga stworzonym i stojącym wyżej od innych. Pelagianizm odrzuca doktrynę o grzechu pierworodnym i utrzymuje, że człowiek z natury jest dobry.

29

Chesterton nawiązuje tu do wypowiedzi anglikańskiego biskupa Hensleya Hensona, któr СКАЧАТЬ