1941. Rok, w którym Niemcy przegrały wojnę. Andrew Nagorski

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ do klęski Niemiec. „Wynik drugiej wojny światowej przesądzony został wcześnie – nie w maju 1945 r., ale po niespełna roku, w czerwcu 1940”¹³, pisał niemiecki historyk Christian Hartmann. Jest to w pewnym stopniu prawda. Bitwa o Anglię była pierwszym punktem zwrotnym, ale na pewno nie decydującym o wyniku wojny.

      Jednak choć Churchill podkreślał, że zawsze wierzył w zwycięstwo, nieobce były mu chwile zwątpienia. W prawie zapomnianych wspomnieniach jego ochroniarza, detektywa Scotland Yardu W.H. Thompsona, znaleźć można taki przypadek. Powracając ze spotkania z królem Jerzym VI w pałacu Buckingham 10 maja 1940 r., po rezygnacji Chamberlaina i początku niemieckiej inwazji na Francję, Churchill był jak nigdy przygnębiony.

      – Wie pan, Thompson, po co jechałem do pałacu Buckingham? – zapytał.

      Thompson odparł, że – jak sądzi – król „wreszcie” poprosił go o utworzenie nowego rządu.

      – Szkoda tylko, że stanowiska nie zaoferowano panu w lepszych czasach, bo podjął się pan gigantycznego zadania – dodał.

      Churchill odpowiedział ze łzami w oczach:

      – Bóg jeden wie, jak wielkie to zadanie. Mam nadzieję, że nie jest za późno. Obawiam się jednak bardzo, że jest. Możemy tylko robić, co w naszej mocy¹⁴.

      W późniejszych wydarzeniach nie było niczego nieuniknionego. John Winant, który często podróżował do Londynu, a w 1941 r. miał zostać amerykańskim ambasadorem w Wielkiej Brytanii, stwierdził: „Nie można było mieszkać w Londynie w tych pierwszych latach i nie dostrzegać, jak wąski był margines przetrwania. Do klęski wystarczyłoby tylko kilka błędów. (…) W pierwszych latach wojny wielokrotnie czuło się, że czara się przepełni i będzie po wszystkim”¹⁵.

      Faktycznie, Joseph Kennedy, poprzednik Winanta na stanowisku ambasadora, nie tylko zalecał politykę appeasementu, ale głośno przewidywał, że Wielka Brytania nie wytrzyma niemieckiego naporu. Po upadku Polski we wrześniu 1939 r. Kennedy raportował, że wojskowi specjaliści nie dają Wielkiej Brytanii, wspieranej przez francuskich sojuszników, więcej szans, niż „mieliby Chińczycy”¹⁶. Tak w Waszyngtonie, jak i w Londynie był on postrzegany jako „defetysta”¹⁷ i nieustannie przewidywał brytyjską klęskę nawet po powrocie do Stanów Zjednoczonych.

      Inny ambasador w Londynie, dyplomata radziecki Iwan Majski napisał w swym dzienniku 20 maja 1940 r., gdy padała Francja: „Anglo-francuska burżuazyjna elita dostaje to, na co zasługuje. (…) Jesteśmy świadkami upadku wielkiej cywilizacji kapitalistycznej, upadku podobnego do upadku Imperium Rzymskiego”¹⁸. Mimo dobrych kontaktów towarzyskich z wieloma czołowymi brytyjskimi oficjelami Majski rozkoszował się tym, co uznawał za sprawiedliwość wymierzoną Wielkiej Brytanii – a zatem i całemu światu kapitalistycznemu.

      Jeśli chodzi o pokonaną Francję, to większość jej przywódców nie widziała wyboru poza przyjęciem zawieszenia broni, które oznaczało po prostu kapitulację. Nie tylko przewidywali oni, że Wielka Brytania pójdzie za ich przykładem, ale wręcz pragnęli tego. Francuski naczelny dowódca generał Maxime Weygand wygłosił ponure przewidywanie: „W ciągu trzech tygodni Anglia będzie miała ukręconą szyję jak kurczak”¹⁹.

      Nawet niektórzy najzagorzalsi zwolennicy Churchilla nie potrafili oprzeć się rozpaczy, gdy Niemcy błyskawicznie przetaczali się przez Francję. Konserwatywny deputowany Harold Nicolson umówił się z żoną, poetką i pisarką Vitą Sackville-West, na wspólne samobójstwo; zdobyli truciznę na wypadek schwytania przez niemieckich najeźdźców. W liście do Sackville-West Nicolson pisał, że nie lęka się takiej „honorowej śmierci”. Boi się natomiast „tortur i poniżenia”²⁰.

      Churchill wkrótce zdołał podnieść na duchu Nicolsona i większość swoich rodaków, wspierany przez bohaterstwo i umiejętności pilotów, którzy zwyciężyli w bitwie o Anglię. Ich sukcesy wymusiły odłożenie we wrześniu na czas nieokreślony operacji „Seelöwe”, czyli niemieckiego planu inwazji na Wielką Brytanię.

      Mimo to przez resztę 1940 r. sytuację można było określić jako nierównomierny impas. Anglia nie padła, jednak fale niemieckich bombowców prowadziły Blitz, zrzucając swój śmiercionośny ładunek na Londyn, Coventry i inne miasta. W bitwie o Atlantyk U-Booty i inne niemieckie okręty atakowały brytyjską żeglugę, starając się jak najbardziej odizolować wyspę stawiającą samotnie opór niemieckiej nawale. Na większej części kontynentu niepodzielnie rządzili nowi niemieccy panowie, rozpętując niewyobrażalny wcześniej terror celem podporządkowania sobie miejscowej ludności. Decydujące punkty zwrotne wciąż jeszcze nie nadeszły.

      Miały jednak nadejść w roku 1941.

      To w tym właśnie roku wyznaczony miał zostać bieg wydarzeń prowadzący do ostatecznego zniszczenia Trzeciej Rzeszy. To w tym właśnie roku Niemcy miały przeprowadzić, jak to ujął niemiecki autor Joachim Käppner, „atak na cały świat”²¹. Przed końcem 1941 r. Hitler popełnił niemal wszystkie możliwe błędy. Jego początkowe sukcesy w czasie operacji „Barbarossa”, czyli rozpoczętej w końcu czerwca inwazji na Związek Radziecki, przerwała pierwsza klęska niemieckiej armii na przedmieściach Moskwy. Sięgnięcie po masowe mordy i terror nie tylko w ramach pierwszej fazy Holokaustu, ale także wobec jeńców radzieckich i mieszkańców nowo podbitych terytoriów już zaczynało działać przeciwko niemu.

      Przywódca, który najwyraźniej miał „zawsze rację”, jak ujął to wcześniej amerykański korespondent H.R. Knickerbocker, teraz katastrofalnie się mylił.

      Co było przyczyną tej oszałamiającej odmiany w okresie zaledwie roku? Co opętało Hitlera, że szedł na coraz większe ryzyko, nieustannie podnosząc stawkę? Gdy stało się jasne, że Wielka Brytania nie znajdzie się wśród jego szybkich zdobyczy, zaryzykował próbę zadania szybkiego, nokautującego ciosu Związkowi Radzieckiemu. Gdy to zawiodło, nie tylko przyjął z radością japoński atak na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 r., ale niezwłocznie wypowiedział wojnę Stanom Zjednoczonym, kładąc kres wysiłkom izolacjonistów, takich jak Charles Lindbergh i ruch America First, pragnących utrzymać swój kraj z dala od wojny. W wyniku tego Wielka Brytania Churchilla zyskała dwóch nowych, potężnych sojuszników: Związek Radziecki i Stany Zjednoczone.

      Co też opanowało Hitlera, że wybrał politykę terroru i zniewolenia, gdy jego armie odnosiły początkowo sukcesy w zachodniej części Związku Radzieckiego, gdzie wielu radzieckich jeńców i miejscowa ludność z radością powitaliby każdego, kto obiecałby im wyzwolenie od tyranii Stalina? Kluczowym elementem polityki terroru był „Szoa przy użyciu kul” prowadzony przez Einsatzgruppen, specjalne oddziały mające rozstrzeliwać Żydów, Cyganów i innych „wrogów” nazistowskich rządów. Nie przypadkiem właśnie w roku 1941 rozpoczęto Holokaust, choć usprawnienia logistyczne uzgodniono dopiero na konferencji w Wannsee 20 stycznia 1942 r.

      Dla obserwatorów z zewnątrz, a nawet dla niektórych członków wewnętrznego kręgu Hitlera jego działania w 1941 r. wyglądały na szaleństwo. Gdy patrzymy z perspektywy czasu, jest jasne, że wybrał on drogę, która prowadzić mogła jedynie do zniszczenia jego kraju, jego ruchu i jego samego. Jednak teoria o „oszalałym potworze” nie stanowi wystarczającego wyjaśnienia brzemiennego w skutki kursu, jaki wytyczył, ani też skali mordów popełnionych w jego imieniu. Nie wyjaśnia także roli alianckich przywódców, którzy skorzystali z jego najważniejszych błędów i uzgodnili strategię, która doprowadziła do zwycięstwa w 1945 r.

      II wojna światowa była czymś znacznie więcej niż tylko starciem dwóch wrogich sojuszy politycznych i wojskowych. Była w swej istocie światowymi zmaganiami СКАЧАТЬ