Fizjologia żywienia. Коллектив авторов

Чтение книги онлайн.

      Czynność ruchowa mięśniówki przewodu pokarmowego niezbędna jest do przesuwania się treści pokarmowej oraz do mieszania się jej z sokami trawiennymi. W tym celu mięśnie gładkie wykonują trzy typy skurczów: perystaltyczne, rytmiczne (fazowe) oraz toniczne. Skurcze mięśni gładkich odbywają się w drodze odruchów, dla których bodźcami są rozciąganie ścian przewodu pokarmowego, neurotransmitery (z układu autonomicznego), hormony jelitowe (cholecystokinina, motylina, gastryna) oraz lokalnie uwalniane czynniki humoralne, takie jak serotonina czy histamina.

      Przewód pokarmowy unerwiony jest przez autonomiczny układ nerwowy oraz tzw. jelitowy układ nerwowy, w skład którego wchodzą sploty mięśniówki jelita (tzw. sploty Auerbacha; zapewniające kontrolę motoryki przewodu pokarmowego) oraz sploty podśluzówkowe (tzw. sploty Meissnera; kontrolujące czynność wydzielniczą). Zarówno włókna współczulne, jak i przywspółczulne unerwiają przewód pokarmowy bezpośrednio, ale też pozostają w komunikacji z wymienionymi splotami. Pobudzenie przywspółczulne zwiększa siłę i częstość skurczów mięśniówki układu pokarmowego, podczas gdy pobudzenie współczulne ją hamuje.

      Współdziałanie obu układów (jelitowego i autonomicznego układu nerwowego) zapewnia możliwość wystąpienia odruchów, dzięki którym odbywa się kontrola funkcjonowania przewodu pokarmowego.

      Przewód pokarmowy podejmuje funkcję trawienia dzięki obecności enzymów trawiennych w ślinie oraz w sokach żołądkowo-jelitowych.

      Wydzielanie (sekrecja) enzymów trawiennych odbywa się pod wpływem kontroli nerwowej, lokalnych mechanizmów kontrolnych oraz w odpowiedzi na czynność endokrynną (hormonalną) przewodu pokarmowego.

      U dorosłego człowieka dziennie 7–10 l płynów przechodzi przez światło przewodu pokarmowego, przy czym tylko 2 l to płyny, które dostają się do jamy ustnej z pożywienia. Resztę stanowią płyny wydzielane przez przewód pokarmowy razem z enzymami trawiennymi, jonami, wodorowęglanami, kwasem solnym i śluzem (ślina, sok żołądkowy, sok trzustkowy, żółć, sok jelitowy). Płyny te oprócz trawienia uczestniczą w funkcji ochronnej w stosunku do śluzówki przewodu pokarmowego. Dla przykładu śluz wydzielany przez wpust żołądka ma chronić jego śluzówkę przed uszkodzeniem i samostrawieniem.

      Strawione (poddane hydrolizie) węglowodany, białka i tłuszcze, jak również woda, jony i witaminy podlegają procesom wchłaniania (absorpcji). Wchłanianie zachodzi głównie w jelicie cienkim, którego kosmki i mikrokosmki zwiększają znacznie powierzchnię wchłaniania. Woda i jony podlegają absorpcji przede wszystkim w jelicie grubym.

      1.3. Jama ustna

      Początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego jest jama ustna, w której dochodzi do wstępnej obróbki mechanicznej pokarmu, formowania kęsa pokarmowego oraz wstępnego trawienia węglowodanów (rozpad skrobi do maltozy i glukozy), które odbywa się przy udziale amylazy ślinowej (ptialiny).

      W jamie ustnej uwalniana jest też kwasostabilna lipaza językowa, ale jej udział w trawieniu tłuszczów jest minimalny. Ponadto jama ustna uczestniczy w artykulacji, oddychaniu, odczuwaniu smaku (kubki smakowe) oraz funkcjach obronnych organizmu człowieka (obecność IgA, lizozymu, laktoferryny, komórek żernych w ślinie).

      W jamie ustnej znajdują się liczne gruczoły egzokrynne, nazywane śliniankami. Do głównych należą: ślinianki przyuszne (tzw. przyusznice), podżuchwowe i podjęzykowe. Ślinianki wydzielają do jamy ustnej 1,5–2 l śliny w ciągu doby.

      Przy braku stymulacji przyusznice odpowiedzialne są za wydzielanie jedynie ok. 20% śliny, a większość wydzielania podstawowego przypada na ślinianki podżuchwowe. Jednakże po stymulacji (poprzez np. żucie czy obecność pokarmu w jamie ustnej) to właśnie ślinianki przyuszne dominują w swojej aktywności, wydzielając duże ilości wodnistej śliny bogatej w amylazę i polisacharydy, która doprowadzana jest do jamy ustnej przez przewód Stenona.

      Za wydzielanie gęstej śluzowej śliny bogatej w mucyny i węglowodany odpowiadają najmniejsze ze ślinianek – podjęzykowe.

      Natomiast ślinianki podżuchwowe wydzielają ślinę mieszaną (śluzowo-wodnistą).

      1.3.1. Wydzielanie, skład i rola śliny

      Wydzielanie śliny odbywa się głównie w mechanizmie odruchowym i pozostaje pod kontrolą układu nerwowego autonomicznego. Znacznie mniejszy wpływ ma kontrola hormonalna, w której uczestniczą: gastryna, cholecystokinina (cholecystokinin, CCK), melatonina oraz hormony płciowe.

      Podstawowym bodźcem do aktywacji ślinowych odruchów autonomicznych jest pobudzenie receptorów: smaku (w kubkach smakowych) oraz mechanoreceptorów (poprzez żucie), jednak wydzielanie śliny odbywa się również w odpowiedzi na widok, myśl o pokarmie czy jego zapach, jak i po stymulacji bodźcami bólowymi lub w odruchu wymiotnym.

      Spowodowany przez bodziec sygnał z receptora przekazywany jest włóknami czuciowymi nerwów czaszkowych VII i IX do ośrodka odruchu, który znajduje się w rdzeniu przedłużonym. Stamtąd sygnał „wraca” przy udziale włókien przywspółczulnych znajdujących się w nerwach czaszkowych (VII i IX) do ślinianek, pobudzając ich czynność. Współczulna stymulacja wydzielania śliny odbywa się przy udziale włókien współczulnych wychodzących z górnych segmentów odcinka piersiowego rdzenia kręgowego. Co ciekawe, obie części układu autonomicznego nie działają w sposób antagonistyczny i nie hamują wzajemnie swojej aktywności.

      Pobudzenie przywspółczulne odpowiada głównie za wydzielanie dużych ilości wodnistej śliny bogatej w enzymy, podczas gdy pobudzenie współczulne odpowiada za wydzielanie śliny bogatej w mucyny oraz za skurcz przewodów wyprowadzających znajdujących się w śliniankach, co ułatwia wydzielanie śliny do jamy ustnej. Za uczucie suchości w jamie ustnej podczas stresu odpowiedzialne jest zatem hamowanie wydzielania śliny z wyższych struktur mózgowych, nie zaś hamujące działanie układu współczulnego na układ przywspółczulny.

      Jednostką czynnościową gruczołów ślinowych jest tzw. saliwon, złożony z odcinka wydzielniczego, odpowiedzialnego za sekrecję składników śliny pierwotnej, wstawki oraz przewodu wyprowadzającego o charakterystycznym prążkowaniu przypodstawnym (przewodu prążkowanego), aktywnie modyfikującego skład śliny pierwotnej, co prowadzi do powstania śliny ostatecznej (ryc. 1.2).

      Ślinianki są narządami o podwójnym unerwieniu autonomicznym, a wzrost napięcia układu współczulnego lub przywspółczulnego skutkuje wydzielaniem śliny ostatecznej o odmiennym składzie (zob. podrozdz. 1.3.1).

      Rycina 1.2. Budowa histologiczna i funkcja jednostki czynnościowej ślinianek (tzw. saliwonu).

      W porównaniu z osoczem ślina jest wydzieliną hipoosmotyczną, co oznacza, że stężenie jonów sodowych (Na⁺) oraz chlorkowych (Cl^–) jest niższe niż w osoczu. Natomiast w ślinie СКАЧАТЬ