samoczwart (starop.) — we cztery osoby (wraz z osobą mówiącą).
99
prosił jej (daw. składnia) — dziś popr.: prosił ją.
100
wraży (daw.) — obcy.
101
hajduczek — zdr. od hajduk: członek piechoty polsko-węgierskiej, formacji wojsk Rzeczypospolitej, zorganizowanej jeszcze w w XVI w. przez Stefana Batorego; hajducy stanowili gwardię przyboczną władców Polski i hetmanów Rzeczypospolitej, później potocznie nazywano tak piechurów również w nadwornych wojskach polskich magnatów.
102
Joannes Casimirus (łac.) — Jan Kazimierz.
103
comparationes (łac.) — porównania.
104
pawęż a. pawęża — tarcza drewniana, czworokątna, wysoka, sięgająca niekiedy od ziemi do ramion żołnierza; używana przez jazdę, a następnie również piechotę.
105
parantela (z łac. parens, parentis: rodzic płci męskiej lub żeńskiej, przodek) — pokrewieństwo, powinowactwo, zwł. ze znanym rodem; wyraz najczęściej używany w lm: parantele.
106
szturmak — tu: broń palna z rozszerzoną u wylotu lufą używana w XVII i XVIII w. w Europie.
107
hajdamak a. hajdamaka (daw.; z tur. hajdamak: napadać, grabić) — zawadiaka, hultaj, łobuz; Kozak; powstaniec kozacki, czyli uczestnik hajdamaczyzny, ruchu chłopskiego przeciw uciskowi szlachty polskiej na Ukrainie w XVIII w.
108
guldynka — rodzaj broni myśliwskiej, strzelba kulowa, gwintowana używana w XVII i XVIII w.
109
imainować a. imaginować (z łac. imaginare) — wyobrażać sobie.
110
kułak — pięść; tu: cios pięścią.
111
ile że — jako że, ponieważ.
112
szermierzów — dziś popr.: szermierzy.
113
władnie — dziś popr.: włada.
114
eksperiencja (z łac.) — doświadczenie.
115
chycić (gw.) — chwycić.
116
jubka a. jupka — ubiór charakterystyczny zwł. dla XVII–XVIII w.; kobiece okrycie wierzchnie; kaftanik na ciepłej podszewce, często podszyty futrem, rozkloszowany na plecach, z rękawami do łokcia.
117
nie zlazę (reg.) — dziś popr.: nie zlezę.
118
prospekt — tu: widok.
119
złożyć ręce w małdrzyk — złożyć dłonie na krzyż, wnętrzem do siebie.
120
ul na wyroju — ul podczas rozdzielenia roju na dwie części, z których jedna ma opuścić ul wraz z młodą królową i założyć ul nowy; rozdzielaniu się roju pszczół towarzyszy wzmożone brzęczenie pszczół i szum.
121
konfidować — zwierzać się.
122
mars — surowy wyraz twarzy; od imienia boga wojny w mit. rzym., Marsa.
123
infima (daw.) — najniższa klasa w szkołach polskich.
124
kania — duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych.
125
pardwa — średni ptak łowny z rodziny kurowatych.
126
ordyńcy — członkowie Ordy tatarskiej.
127
roście (starop. forma 3 os. lp) — rośnie.
128
barbarus (łac.) — barbarzyńca; przen.: człowiek nieokrzesany, niecywilizowany.
129
panis bene merentium (łac.) — dosł. chleb dobrze zasłużonych, przen. nagroda za dotychczasowe zasługi, owoce pracy.
130
kulbaka — rodzaj siodła o wysokich łękach (elementach z przodu i tyłu siodła), co ułatwiało jeźdźcowi walkę szablą, chroniąc go przed utratą równowagi i upadkiem.
131
poszóstna kareta — kareta zaprzężona w sześć koni.
132
zdużać (starop.) — dać radę, potrafić.
133
konsyderacja (z łac.) — rozważanie, rozmyślanie, refleksja.
134
żem o wiktorii w polu zdesperował — że zwątpiłem o zwycięstwie w bitwie.
135
próżen — próżny, pozbawiony.
136
żołnierzów — dziś popr.: żołnierzy.
137
Mane, tekel, fares! — słowa, które według opowieści biblijnej z Ks. Daniela (5,25) wypisała tajemnicza ręka na ścianie pałacu w Babilonie podczas uczty króla Baltazara. Znaczenie napisu: „policzono, zważono, rozproszono” (w jęz. hebr., aramejskim a. chaldejskim) zostało odczytane jako przepowiednia upadku państwa, który miał stanowić karę za grzechy Babilonu.
138
bachmat — koń należący do rasy koni tatarskich, niewielkich, ale silnych i wytrzymałych, odpornych na trudne warunki klimatyczne, a przy tym szybkich i zwinnych.
pacta właśc. pacta conventa (łac.: uzgodnione warunki) — umowa podpisywana podczas sejmu koronacyjnego przez każdego króla wybranego poprzez wolną elekcję, począwszy od 1573 r. Pacta conventa wraz z tzw. artykułami henrykowskimi uzależniały ściśle władzę królewską od woli szlachty, zapewniając jej wszystkie dotychczasowe przywileje
СКАЧАТЬ
