Dunyoning ishlari. O‘tkir Hoshimov

Чтение книги онлайн.

      – Endi, oka, biz bir joyning odamimiz, ot tepkisi otga o‘tmaydi.

      – Rahmat, ukam, – dadam yana boshini xam qildi. – Siz bizlarni siylasangiz, sizni Xudo siylasin.

      – Men-ku shu yerning odamiman, – Dalavoy ovozini pasaytirdi. – Ammo o‘rtoq Toshevning oldida, shu ish shundoq bo‘lgani chatoq bo‘ldi. Katta odam. Qamatmaguncha qo‘ymayman deyapti. Ikkalamizni askarblyat qildi, deyapti.

      Oyimning rangi bir zumda o‘zgarib ketdi. Dadam bo‘lsa, taqdirga tan bergandek, hamon boshini quyi solib o‘tirardi.

      – O‘rtoq Toshevga yotig‘i bilan tushuntirdim, – Dalavoy ovozini yanayam pasaytirdi. – O‘zimizning odam gunohidan o‘ta qoling, dedim. Hozircha ko‘nmay turibdi-yu, ko‘nadi. Ko‘nmay qayoqqa borardi. «Qurug‘i»dan obkeb beraman, dedim.

      Birdan oyimning yuzi yorishdi. Dik etib o‘rnidan turdi-da, hujraga kirib ketdi. Dalavoy onamning ketidan qarab qoldi. Dadam bo‘lsa hamon dasturxon qatini o‘ynab o‘tirar, barmoqlari bilinar-bilinmas titrar edi. O‘sha zahoti onam xalta ko‘tarib chiqdi. Bu – kechasi Achinska olmay ketgan o‘sha turshak to‘la xalta edi.

      – Mana, opovsi, – dedi oyim xaltani Dalavoyning oldiga qo‘yib. – Qoq-quruq. Qantak o‘rikning turshagi. Adasi o‘z qo‘llari bilan quritganlar. Bittasiyam yerga tushmagan.

      Dalavoy goh onamga, goh xaltaga qarab, talmovsirab turdi-da, birdan qah-qah otib kulib yubordi. Bir zumda kulrang ko‘zlaridan yosh tirqirab chiqdi. U ko‘rpachani mushtlab-mushtlab kular, boshi ham, gavdasi ham muttasil silkinar, sarg‘ish yuzi sholg‘omdek qizarib ketgan edi. Oyim og‘zini lang ochgancha, bir dadamga, bir Dalavoyga qarab qolgan, negadir nuqul ko‘ylagining yoqasini g‘ijimlardi.

      – Voy, voy kennoyi tushmagur-ey! – dedi Dalavoy kulgidan nafasi qaytib. – Voy sodda xotin-ey! «Qurug‘i» desam, turshak obchiqibdi. Qarang, oka! Qarang! Qurug‘i desam… «Qurug‘i» desam… – U dadamga qaradi-yu kulgisi kesildi. Dadamning qiyofasi shiddatli, yuzi qizarib-bo‘zarib ketgan edi.

      – «Qurug‘i» kerakmi? – dedi ovozi xirillab.

      Dalavoy butunlay jiddiy tortdi.

      – Mengamas, o‘rtoq Toshevga, – dedi sarg‘ish qoshini chimirib. – Men sizga jabr bo‘lmasin, deyapman, oka, jo‘jabirdek jonsiz.

      – «Qurug‘i» kerakmi! – Dadam yanayam pastroq, ammo yanayam tahdidliroq ovozda takrorladi. – Mana buni qirqib beraymi! – U kindigidan pastroqqa imo qildi. Dadam birovdan qattiq g‘azablansa, padaringga la’nat deb so‘kar, ammo biron kimsani bunchalik qo‘pol haqorat qilganini eshitmagan edim. Onam ham, yostiqqa suyangan akam ham, men ham qotib qoldik.

      – Shunaqami, hali! – Dalavoyning kulrang ko‘zlari yonib ketdi. – Endi o‘zingdan ko‘r! – Shunday dedi-yu, hatlab o‘rnidan turdi. Dadam ham sapchib turib ketdi. Oyim dod solib, dadamning yo‘lini to‘sdi. Dalavoy shiddat bilan charm paltosining cho‘ntagiga qo‘l suqdi-da, allaqanday qog‘ozni dasturxon ustiga uloqtirdi. – Indinga tegishli joyga bormasang, militsiya yuborib, ottirib tashlayman! Umringni turmada chiritmasam, Dalavoy otimni boshqa qo‘yaman!

      Oyim bekorga dod solgan ekan. Dadam Dalavoyga tashlanmadi. Piymasini kiyib chiqib ketguncha, uy o‘rtasida turaverdi. Faqat g‘azabdan pishqirib nafas olar, mo‘ylovi uchib-uchib qo‘yar edi. Tashqarida it akilladi. Keyin jimlik cho‘kdi.

      – Endi qo‘ymaydi, – dedi onam ingrab. – Qamatmay qo‘ymaydi. – U hamon g‘azabdan titrab turgan dadamga iltijoli termildi. – Jon adasi, aylanay adasi, johillik qilmang, Keling, shular to‘ya qolsin. Mayli, sholchani sotamiz.

      Kuzda opamni uzatamiz, deb dadam bir sholcha olib kelgan edi. Oyim shuni gapirganini tushundim.

      – Nega?! – dadam sandal chetiga cho‘kkalagancha, hayqirib yubordi. – Nega?! Nega men pora berishim kerak? Nega?! Porani harom odam beradi, bildingmi! Porani harom odam oladi! Bildingmi?! Porani imonsiz odam imonsiz odamga beradi! Tushundingmi?! Nega men o‘z imonimni sotib poraxo‘rga yalinishim kerak? Nega?

      U esdan og‘ib qolganga o‘xshar, har gal «Nega?» deganda, dasturxonni mushtlar, Dalavoy tashlab ketgan qog‘oz ham, jiyda-yong‘oqlar ham har yoqqa sochilib ketgan edi.

      – Yo‘q! – dedi u nafasi qisilib. – Men pora bermayman. Qamasin! To‘piga solib otib yuborsin!

      Beshikdagi ukam cho‘chib ketdi shekilli, chirillab yig‘lay boshladi. Oyim mahzun qiyofada cho‘kkalab o‘tirgancha, ko‘krak tutdi. Dadam tirsagini sandal chetiga tirab, kaftlari bilan yuzini to‘sib, uzoq o‘tirdi. Qo‘li hamon bilinar-bilinmas titrar edi. Nihoyat, jahl bilan o‘rnidan turdi. Onam vahima ichida unga termildi.

      – Qayoqqa? Hoy adasi, o‘zingizni bosing.

      – Achinskaga boraman, – dedi dadam sekin. – Ariza yozdiraman.

      Shunday dedi-yu, eski choponini kiyib, chiqib ketdi. Peshinga yaqin tekis qilib yozilgan allaqanday o‘rischa xat ko‘tarib keldi.

      Keyin bilsam, dadam to‘g‘ri qilgan ekan. Uni ikki-uch hafta sudrab yurishdi-yu hammasi tinchib ketdi. Faqat Dalavoy keyinroq, nalugchi bo‘lganidan keyin boshqa yo‘l bilan qasdini oldi. Biroq Achinskaning yordam berganini dadam ko‘p yillar hammaga gapirib yurdi.

      Mening go‘dak shuurimga esa pora – dunyodagi eng harom narsa, degan tushuncha mixlanib qoldi. To‘g‘ri, keyin ham, poralar-u poraxo‘rlarning har xilini ko‘rdim. Birovga orden berish uchun pora oladiganlarni-yu yaxshiroq uydan joy olish uchun pora beradiganlarni ham, birovning bolasini institutga olib kirish uchun pora oladiganlarni-yu o‘zining chalasavod bolasini o‘qishga joylash uchun pora beradiganlarni ham ko‘rdim. Birovga kamyob narsani navbatsiz to‘g‘rilash uchun pora oladiganlarni-yu o‘sha narsani boshqalarga uch bahosiga pullash uchun pora beradiganlarni ham, birovni amal stoliga o‘tqazish uchun pora oladiganlarni-yu o‘sha kursiga o‘tirib, berganini o‘n hissa qilib qaytarib olish uchun pora beradiganlarni ham ko‘rdim. O‘zining qizi tengi xodimini dachasiga sudraydigan ipirisqi amaldorlarni-yu ishini bitirish uchun begona to‘shakka bemalol yotadigan ayollarni ham, pora olib qiya bo‘lib ketganlarni-yu yana pora berib, qutulib chiqish yo‘lini topadiganlarni ham ko‘rdim. Shunda dadamning titrab-qaqshab aytgan gaplari naqadar rost ekanini tushundim. Hamma-hammasini tushundim.

      Faqat… Domimizning birinchi qavatida turadigan so‘qqabosh Klava xolaning ma’yus ta’zim qilib turganini ko‘rganimda, bir narsaga hech aqlim yetmadi. Nahotki, odam tirik qolish uchun ham pora berishi kerak bo‘lsa! Uzoq qarindoshim bo‘lmish o‘sha vrachning gapini eshitganimda, battar hayron bo‘ldim. Nahotki tirik qolish uchun majburan birovga pora berish ham jinoyat hisoblansa? Xo‘sh, bo‘lmasa nima qilsin? O‘lib ketsinmi?! Nahotki, o‘lim to‘shagida yotgan odamdan nimadir tama qilish imon degan tushunchaga sal bo‘lsayam to‘g‘ri kelsa?!

      Xayolimga shunday iztirobli savollar yopirilib kelganida, beixtiyor o‘sha qahraton qish, o‘sha izg‘irinli kecha, ko‘zoynagini yiltiratib jilmayib turgan Achinska, namat ustida qolib ketgan o‘sha bir xalta turshak xotiramga tushadi.

      OPAMNI TOPIB OLDIM

      Bayram qanaqa bo‘lishini bilasizmi? Bilmasangiz bilib qo‘ying! Bayram degani shuki, hammamiz yasanamiz. Bu – birinchidan. To‘g‘ri, dadam hammamizga baravar bosh-oyoq kiyim qilib berolmaydi. Lekin hech bo‘lmasa, bittadan ohorlik kiyamiz. Undan keyin oyim albatta palov, juda bo‘lmasa, shavla pishiradi. Bu – ikkinchisi. Nihoyat, bayram degani shuki, men onamga ergashib albatta tog‘amnikiga СКАЧАТЬ