Dunyoning ishlari. O‘tkir Hoshimov

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ jurnalni bir chekkaga surib qo‘yib unga tikilib qoldim. Avvalgidek sansirashni ham, sizlashni ham bilmasdim.

      – Nima bo‘ldi? – dedim dovdirabroq.

      Guli kresloga o‘tirarkan, qoshini chimirdi.

      – Mana, sizlar eskilik sarqitini yo‘qotish kerak, u-bu deb yozasiz, to‘g‘rimi?

      Indamay bosh silkidim.

      – Unaqa bo‘lsa nimaga ko‘zingizning oldida bo‘p turgan sarqitga qarshi kurashmaysiz?

      Ko‘rdimki, ro‘paramda cherta o‘ynab yurgan qizaloq emas, jiddiy odam o‘tiribdi.

      – Kechirasiz, – dedim sizsirab. – Nima bo‘ldi o‘zi?

      – Sovchi degan gap qayoqdan chiqqan? – Guli jahl bilan qo‘l siltadi. – Hali unisi keladi qiyshayib, hali bunisi keladi, tugunini osiltirib!

      «E, bo‘ldi, gap bu yoqda ekan-da!»

      Kulib yubormaslik uchun labimni tishlab, uni yupatgan bo‘ldim.

      – Qizlik uy bozor! keladi-da, xaridorlar! Yaxshi qiz ekansizki, sovchilar keladi.

      – Nima, bozor bo‘lib men echkimanmi! – jahli chiqqanidan Gulining yuzi qizarib, chiroyli kipriklari pirpirab ketdi.

      – Hech kim sizni sotib yuborayotgani yo‘q-ku, – dedim kulib. – Shunaqa bo‘ladi-da taomili!

      – Kitobda boshqa gaplarni yozasiz-ku! – Guli jahl bilan qo‘l siltadi. – Umrimda ko‘rmagan o‘g‘lini maqtaydi. O‘qituvchi deydi. Boshimga uramanmi!

      – Balki o‘g‘li rostdan ham yaxshi boladir…

      – Mard bo‘lsa o‘zi gaplashsin! Onasini elchi qilishga balo bormi? Jinimdan yomon ko‘raman, shunaqa lattachaynar yigitlarni!

      Bildimki, Gulining o‘z «yigiti» bor. Yana yupatdim.

      – Sovchi degani keladi. So‘raydi, surishtiradi…

      – So‘ramasayam hammasini biladi.

      – O‘zingiz xohlagan yigitning onasiyam keladi-da, bir kun.

      U «Kelib-kelib senga maslahat solamanmi», degandek hafsalasi pir bo‘lib chiqib ketdi. Xona jimjit bo‘lib qoldi. Shunda g‘alati xayollarga bordim. Sovchi desa muncha hurkmasa bu qiz! Axir ota-onasi oyoq-qo‘lini bog‘lab birovga berib yuboradigan zamon emas-ku, hozir! Shuni o‘yladim-u bir vaqtlar sovchilar bizning ham eshigimizning «turmugini buzgani» yodimga tushdi.

* * *

      Erta bahor edi. Kunlar ilib qolgan, ammo yerdan hali qishning zahri ketmagan, unda-munda yovvoyi sarimsoqlar nish urgan, tol novdalari sarg‘ish rang olib, hushtak yasashga yaroqli bo‘lib qolgan… Opam ishda, akalarim maktabda. Bir o‘zim zerikkanimdan darvoza oldida cho‘zilib yotgan xariga minib olgancha, burnimni tortib-tortib akamning qalamtaroshida hushtak yasab o‘tirardim. Kuchugim oyog‘im ostida o‘zini oftobga toblab yotar, ora-chora itpashshalarni quvib, dumini tishlar, ammo pashshalar tutqich bermay uchib ketar, zum o‘tmay, yana qo‘nib g‘ashiga tegardi.

      Bir mahal kuchugim dik etib turdi-yu, akillagancha yugurgilab qoldi. Ellik qadamcha narida kelayotgan ikki xotinni ko‘rdim. Biri paranji yopinib olgan, past bo‘yli, qo‘lida hassa-tayoq, oqsoqolanib qadam tashlaydi. Yana biri yoshroq, boshiga g‘ijim ro‘mol o‘ragan, atlas ko‘ylagining ustidan baxmal nimcha kiygan. Har ikkalasining qo‘lida tugun borligini ko‘rdim-u darvozadan baqirib kirdim.

      – Oyi! Opamga sovchilar kelyapti!

      Sovchi xotinlarni uzoqdanoq taniydigan bo‘lib qolganman. Albatta qo‘lida tuguni bo‘ladi. Keyingi paytda uyimizga bunaqa xotinlar serqatnov bo‘lib qolgan: kunora har xili kelib ketadi.

      Oyim ayvonda cho‘kkalab o‘tirgancha un elayotgan ekan.

      – Voy o‘lay, – dedi-yu, ildam o‘rnidan turdi. Elakni supraga o‘rab, hujraga yugurdi. Zum o‘tmay qo‘lini yuvib chiqdi-da, mehmonlarni kutib olish uchun shoshildi. Oyimdan oldinroq men yetib bordim. Mehmonlar darvozaga yaqin kelib qolishgan, kuchugim ularning atrofida gir aylanib vovullar, goh unisiga, goh bunisiga «hujum» qilar edi. Ayollar itga qarab-qarab sekin yurib kelishardi. Kuchugimga pakana xotin xunukroq ko‘rindi shekilli, paranjisining etagiga yopishdi.

      – Yot! – dedim o‘dag‘aylab.

      Kuchuk bo‘lsa meni ko‘rib ruhlanib ketdi, pakana xotinga koptokdek otildi. Ammo xotin, pakana bo‘lsayam balo ekan! Hassasi bilan mo‘ljallab bir tushirgan edi, kuchuk oqsoqlangancha angillab qochib qoldi. Ancha nariga borib, orqa oyog‘ini yaladi.

      – Voy o‘rgilaylar! – dedi onam eski qadrdonlarini ko‘rgandek, quvonib. – Xush kepsizlar!

      U har ikkala ayol bilan quchoqlashib ko‘rishdi. G‘ijim ro‘molli ayol ko‘rishayotganda nima uchundir oyimning sochini hidlagandek bo‘ldi. Onam pakana xotinning paranjisini qo‘lga oldi. Aylanib-o‘rgilib, uyga boshladi. Atlas ko‘ylakligi esa negadir lip etib oshxonaga kirib ketdi. Zum o‘tmay chehrasi yorishib chiqib keldi.

      Akamning qalamtaroshini joyiga qo‘yish bahonasida sekingina sirg‘alib uyga kirdim. Oyim yaqinda ko‘milgan tancha o‘rniga qo‘yilgan xontaxta atrofiga darrov ko‘rpacha yozdi. Tokchadan patnis oldi. Patnisda nimalar borligini aniq bilaman: turshak, chaqilgan yong‘oq, jiyda, oltita zog‘ora non, bitta likopchada maydalab qirqilgan kallaqand. Qand tanqis bo‘lsa ham oyim bu – mehmonlarga atalgan deb ko‘p tayinlagani uchun biz – bolalar unga tegmasdik. Mehmonlar fotiha o‘qishdi. Oyim choy quyib uzatdi.

      – Endi, o‘rgilay, – deb gap boshladi atlas ko‘ylakli xotin, uzoq hol-ahvol so‘rashganidan keyin, – agar taqdir qo‘shgan bo‘lsa qarindosh bo‘larmiz, degan umidda eshigingizni supurgani keldik.

      Oyim indamadi.

      – Olib o‘tiringlar, – dedi anchadan keyin dasturxonga imo qilib.

      – Eshitdik, o‘zim o‘rgilay, – dedi pakana xotin, – tag-zotli odamlar ekansiz. Bolalar katta bo‘lgandan keyin ota-ona zimmasidagi qarzini uzgisi kelib qolarkan. Bizning o‘g‘limiz ham yaxshi, mo‘min-qobil yigit. Muallim…

      U, «endi siz gapiring», degandek atlas ko‘ylakli ayolga sekin burilib qaragan edi, sochining uchiga taqilgan so‘lkavoylari jiringlab ketdi.

      – Bizlar ham hurmat ko‘rgan odamlarmiz, – atlas ko‘ylakli xotin qalin bilaguzuk taqqan qo‘llari bilan o‘zi keltirgan tugunning bog‘ichini yecha boshladi.

      – Ovora bo‘lmang, aylanay, – dedi oyim uning qo‘lidan ohista tutib. – Nasib etsa, hali ko‘p borish-kelish qilamiz.

      Oyim hech qaysi sovchining dilini og‘ritmas, ammo sovchilar tugib kelgan nonni sindirishga yo‘l ham qo‘ymasdi. Hozir ham shunday qildi.

      – Mayli, sizlar ham so‘rang, surishtiring, – dedi pakana xotin choy ho‘plab. – Qa’nida turamiz. Shundoq guzar oldidagi qo‘shqavat darvoza. Odilxo‘ja desangiz hamma biladi. Mahmud bukurning yonidagi hovli.

      – Ovsinim kuyov bo‘lmishning onalari! – atlas ko‘ylakli ayol jilmaydi. – Muborak chevar desangiz hamma taniydi. «Zinger» mashinalari bor.

      Meni Odilxo‘ja-yu Mahmud bukur ham, Muborak chevar-u «Zinger» СКАЧАТЬ