Киһи биирдэ олорор. Софрон Данилов

Чтение книги онлайн.

      Суол сыыры өрө ыттан барда. Арааһа, улахан суол мантан аҕыйах биэрэстэ хааллаҕа. Хараҥа даҕаны арыый убуу быһыытыйда, тыа биир кэлим хара истиэнэ кэриэтэ саба барыйара уурайан, биирдии тииттэр тус-туспа көстөр буолан истилэр. Ат айана биллэ бытаарда. Валерий тыын ылан саалын, бэргэһэтин кырыатын соттон суураланна. Хараҕа иннин, хараҥа суолу, одуулаһа сатыыр да, санаата кэннигэр, генералы кытта кэпсэтиитигэр иэҕиллэн төннө турар.

      “Саха сирин кэскилэ бу эһиги буолаҕыт…” Пепеляев ити тыллары – Валерий сүрэҕин уйадыппыт, уйуһуппут тыллары – адьас туох да саарбаҕа суохтук, бигэтик эппитэ. Итиэннэ кимиэхэ эмэ буолбатах – киниэхэ, соҕотох киниэхэ туһаайан эппитэ. Кэлэри, кэнэҕэскини дьиҥ чахчы өтөрү көрөн турар киһи быһыытынан. Пепеляев ол-бу кураанах дарбааннаах тылларынан чабыламмыт, сирэй-сирэйгэ анньыһан сэриилэһэри сатаабат, уоран, тоһуйан өлөрөрү эрэ сатыыр, кимэн киирэри билбэт, куотарга улгум корнет Коробейников, подпоручик Деревянов эҥин буолбатах. Кини аата-ахсаана биллибэт үгүс кыргыһыыга сылдьыбыт бойобуой генерал. Колчак саҕана Пермь куораты кыһыллартан ылан аатырбыт легендарнай герой. Кыһыллар быһаарыылаах түмүк кимэн киириилэрин саҕана тифтээн ыалдьан хаалбыт этэ. Кини ыалдьыбатаҕа буоллар, баҕар, сэрии атыннык салаллыан да син эбитэ буолуо. Бары-барыта дьаһалтатыттан ээ. Политическай охсуһуу даҕаны, сэриилэһии даҕаны. Убайын Виктор Пепеляевы, Колчак правительствотын премьерин, бассабыыктар Колчагы кытта бииргэ ытан баран, ойбонунан Ангара мууһун анныгар уган кэбиспиттэр үһү… “Генерал Пепеляев Сибииргэ эрэ буолбатах, бүтүн Россияҕа, ону ааһан омук правительстволарыгар эмиэ биллэр буолуохтаах. Маннык улахан киһи кэнэҕэскитин өйдөөн, түгэҕин тургутан көрбөккө, санаабычча бас-баттах кэлбэтэҕэ чахчы. Итиэннэ убайын суолун батыһыан даҕаны баҕарбата дьэҥкэ. Оннук буолуон биллэр, тоҕо да кэлиэх этэй. Чэ, быһата, биһиги дьолбутугар көстүбүт киһи…

      Пепеляев армиятыгар соҕотох да генерал буолбатах ээ, элбэхтэр: генерал Ракитин, генерал Вишневскэй, полковниктар Леонов, Андерс, Рейнгардт, Шнапперман, Иванов, Варгасов… Эчи, киһи ааҕан сиппэт. Саха сирэ айыллыаҕыттан итинник улахан байыаннай чыыннары харахтыы илик. Итиччэ баһырхай чыыннаах-хааннаах дьон дьэ ама хайдах быстах дьыалаҕа турунуохтарай? Пепеляев кыайарыгар кытаанахтык эрэнэр, кыайарын бэркэ диэн билэр, ол иһин саарбаҕа суох: “Саха сирин кэскилэ бу эһиги буолаҕыт”, – диэн этэр буоллаҕа дии. Уонна кини итинэн Саха сирин дьаһабылын эһиги илиигитигэр туттарыам диэн этэр. Онон, аҕаа, бигэтик эрэниэххэ. Эрэнэр диэн өссө кыра – бары күүһүнэн-кыаҕынан көмөлөһүөххэ наада. Оттон генерал биһиэхэ эрэннин. Биһиги кинини түһэн биэриэхпит суоҕа!”

      Халлаан биллэ сырдаата. Хаар үрдэ боруоран көстөн кэллэ. Үрдүк хордоҕой сир буолан ото-маһа сэдэхсийэн барда. Суол мантан адьас чугас буолуохтаах. Валерий, муоһатын чиккэччи тардан, атын аргыый хаамтарда уонна сонно тута арҕааттан СКАЧАТЬ