Юрак - аланга: бадиалар. Иброҳим Ғафуров

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ жам ҳолида маълум бир ҳодисага бўлган муносабатни ифодаласа, яна шуларнинг миқёс жиҳатидан бутунлай бошқача бўлган жами бошқача бир муносабатни, бошқача бир баҳони билдиради. Кўл суви қорайиб кўринганидан ақли қисқа одам уни лойқа деб ўйлайди ва бу сувни ичишга яроқсиз деб топади, лекин теран ва тийрак, соғлом ақлли киши учун кўл сувининг қорайиб кўриниши бу лойқаликнинг эмас, теранликнинг, тиниқликнинг белгиси, шунинг учун ҳам у зоҳиран қорайиб кўринган нарсанинг шаффоф, тиниқ бўла олишига комил ишонч билан қарайди. Мана шуларга кўра, одам ҳаёт ҳодисаларига ўз инсоний даражасига, инсонлигининг даражасига кўра муносабат билдиради. Ва шу муносабат, маълум бир ҳодисага нисбатан тутилган йўлда у фақат ўз манфаатларинигина эмас, умумнинг, умуминсоний манфаатларни ҳам назарда тутади. Шунинг учун ҳам ҳар бир шахснинг кўз қараши унинг ўзи учунгина аҳамиятли бўлиб қолмасдан бошқаларнинг манфаатларини ўзида акс эттирганлигидан умумаҳамиятга моликдир. Чунки унинг нуқтаи назари ижтимоий нуқтаи назарнинг бир узви, узвий, ажралмас ҳалқасидир.

      Бу жиҳатдан, айниқса, ижодкор инсоннинг кўз қарашлари, ижодкор шахсининг камолот даражаси қандай бўлиши, қандай эканлиги муҳимдир. Чунки унинг нуқтаи назари, ҳаёт ҳодисаларига муносабати ва шу муносабатининг миқёси кўпга таъсир қилади, кўпнинг тарбияси ва онгини ўстиришга қаратилган, сафарбар қилинган бўлади. Зокиржон Фурқат «Шоир аҳволи ва шеър муболағаси хусусида» деб аталган манзумасида шоир кишини таърифлаб уни «На хуш кўрса оламда таъриф этар, Ани яхши сўз билан тавсиф этар» дейди. Бу шоир Зокиржон Фурқатнинг ўз нуқтаи назари. У шоир киши оламда кўпроқ яхши нарсаларни, яхшиликларни кўриб уларни яхшилик билан шодланиб тилга олади, яъни яхшиликларни тасвирлаш орқали яхшиликларга йўл очади, рағбат – майл уйғотади, дейди. Лекин ижодкор фақат яхшиликларни кўриб хурсанд бўлган чоғларидагина эмас, у ёмонликлардан озурда дил бўлган кезларида ҳам ёзади, яъни шу манзума якунида Фурқат ифодасича, «Ёзармиз басе шод бўлса кўнгул, Ва ё ғамга муътод бўлса кўнгул». Лекин шундай адиблар ҳам бўладики, улар инсон ҳаётидаги мавжуд қабиҳликларни уларнинг бутун даҳшати баробарида рўй-рост тасвирлаб, қабоҳатни аёвсиз суратда очиб ташлаб, унга қарши нафрат уйғотадилар, ўз ўқувчиларида қабиҳликларга қарши нуқтаи назарларни тарбиялайдилар, уларда курашчан бир руҳ уйғотадилар. Бу ҳам нуқтаи назар. У, айтайлик, Фурқат илгари сурган нуқтаи назардан фарқ қилади, лекин унга диаметрал жиҳатдан қарши эмас, балки бу каби инсон идеалларини назарда тутган, инсоннинг энг олий манфаатлари учун баробар, бир сафда туриб ҳаракат қиладиган қарашлар бир-бирини тўлдиради, бойитади, яхшилик учун курашни таъсирчан қилади.

      Ижодкор шахси ва унинг қарашларининг жами – у ёзган асарларнинг қаватларига сингиб кетади, унинг нуқтаи назари у тасвирлаган ҳаёт воқеаларининг замирида акс этади, у ҳаётдан ёзилажак нарсани ҳам маълум бир нуқтаи назар билан ажратиб, саралаб олади, маълум бир нуқтаи назардан туриб ажратади, ёндашади, мазмун беради, маъно СКАЧАТЬ