Przestrzenie manipulacji społecznej. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ wynikało, że najwięcej interakcji w ogóle przebiegało twarzą w twarz, następnie przez telefon, a najmniej pisemnie. Komunikacja telefoniczna sprzyjała pojawieniu się kłamstwa, rzadziej występującego w komunikacji bezpośredniej (DePaulo i in., 1996).

      Częstotliwość kłamania była ujemnie skorelowana z subiektywną bliskością relacji, jaką uczestnik miał z konkretną osobą. W próbie studentów bliskość wiązała się też z rzadszym występowaniem kłamstw egoistycznych; dalsza analiza wskazała, że zależność ta dotyczyła mężczyzn, a u kobiet jej nie zaobserwowano. Natomiast im bliższy badanemu był rozmówca, tym częściej wśród ogółu wypowiadanych kłamstw pojawiały się kłamstwa altruistyczne. W próbie studentów zależność ta dotyczyła ponadto długości trwania relacji. Biorąc pod uwagę to, kim była osoba okłamywana dla uczestnika badania, oczekiwano, że najmniej skłonny będzie on skłamać rodzinie, przyjaciołom, znajomym i na końcu obcym. Okazało się, że częstotliwość kłamania przyjaciołom i rodzinie nie różniła się i była niższa niż kłamanie znajomym i obcym. Co ciekawe, wysoki poziom kłamania w obu próbach pojawił się, gdy rozmówcą była matka bądź partner (ale nie małżonek) uczestnika. Badacze wiązali to z chęcią spełnienia oczekiwań stawianych przez te osoby uczestnikom badania. Często spełnienie tych oczekiwań wymaga odwołania się do komunikacji kłamliwej. Przyjaciołom mówimy więcej kłamstw altruistycznych i mniej egoistycznych niż znajomym i obcym. Poczucie dyskomfortu było większe, gdy uczestnicy badania kłamali osobom, które były im bliskie. Okazało się też, że kłamstwa wypowiadane osobom, które subiektywnie oceniane były jako bliskie, częściej zostawały zdemaskowane (DePaulo i Kashy, 1998).

      Badacze chcieli też sprawdzić, czy osoby, które częściej kłamią, przejawiają inne od pozostałych osób cechy osobowości. Zdecydowali się zatem na poproszenie osób badanych o wypełnienie kilku kwestionariuszy badających wybrane cechy (DePaulo, 2008). Co nie jest zaskakujące – okazało się, że makiawelizm korelował dodatnio z częstszym kłamaniem, ale korelacja dodatnia pojawiła się też przy zręczności społecznej, badanej za pomocą skali Jacksona (1976, za: DePaulo, 2008). Natomiast korelacja ujemna (na poziomie trendu) pojawiła się przy odpowiedzialności. Co ciekawe, kłamanie wiązało się z tendencją do przejmowania się innymi ludźmi – zarówno zakłopotanie publiką, jak i ukierunkowanie na innych korelowały dodatnio z częstym kłamaniem. Zwracając uwagę na silny aspekt społeczny kłamania, badacze założyli i dowiedli, że ekstrawersja wiąże się dodatnio z ilością wypowiadanych kłamstw w komunikacji interpersonalnej (DePaulo, 2008).

      Dzięki opisanemu badaniu znamy już charakterystykę kłamstwa, wiemy, wobec kogo jest wypowiadane, jaki jest jego rodzaj, kiedy się pojawia, ale też jakie cechy mają osoby, które częściej kłamią. Badanie to było przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych, ok. 15 lat temu. Jego wyniki charakteryzować mogą zachowania związane z kłamaniem typowe dla kultury amerykańskiej. Obecnie są już dostępne dane świadczące o odrębnym stosunku do kłamania wynikającym z różnic międzykulturowych (por. Aune i Waters, 1994; Fu i in., 2007; Kam, Kim i Koyama, 2003; Mealy, Stephen i Urrutia, 2007; Sims, 2009; The Global Research Team, 2006; Triandis i in., 2001). Z tego względu warto przytoczyć badania przeprowadzone przez Joeya George’a i Alastaira Robba (2009), których celem było sprawdzenie, czy odkryte przez DePaulo i jej współpracowników prawidłowości powtórzą się w próbie australijskiej. Procedura badania była analogiczna do tej w badaniu DePaulo i współpracowników. W badaniu George’a i Robba (2009) okazało się, że zarówno Australijczycy, jak i Amerykanie kłamali w ok. 25% interakcji społecznych, w jakich się znajdowali. Były to zatem rezultaty podobne do tych uzyskanych w badaniach DePaulo. Wyniki wykazały, że Amerykanie częściej niż Australijczycy kłamali dla uzyskania korzyści własnych. Amerykanie częściej używali fabrykowania jako rodzaju kłamstwa. Natomiast to Australijczycy czuli się bardziej komfortowo, gdy kłamali (George i Robb, 2009). Warto, by przyszłe badania międzykulturowe nad różnicami w występowaniu kłamstwa w komunikacji interpersonalnej uwzględniały również psychologiczne wymiary kultury, które mogą wyjaśnić obserwowane różnice dotyczące różnych aspektów kłamania u przedstawicieli odrębnych kultur. Ciekawe byłoby powtórzenie badań przeprowadzonych przez DePaulo i jej współpracowników oraz George’a i Robba (2009) w warunkach polskich. Różnice między Polską i Stanami Zjednoczonymi oraz Australią są tak duże, że prawdopodobnie spodziewać by się można odstępstw od otrzymanych przez badaczy wyników.

      Osobnym wątkiem przy analizowaniu kłamstwa jako techniki manipulacyjnej jest zwrócenie uwagi na aspekt, który zwykle jest przedmiotem badań technik wpływu społecznego – na skuteczność. Czy kłamstwo jest skutecznym narzędziem wywierania wpływu? W badaniach DePaulo i współpracowników (1996) okazało się, że większość kłamstw wypowiadanych przez osoby badane nie zostało wykrytych. Badania nad wykrywaniem kłamstwa wskazują, że nie udaje nam się go wykryć dużo częściej, niż gdyby to wynikało z przypadkowego zgadywania, kto kłamie, a kto mówi prawdę (por. Bond i DePaulo, 2006). Niewykryte kłamstwo pozostaje skutecznym narzędziem manipulacji, bo pozwala na stworzenie w umyśle odbiorcy fałszywego przekonania, zwiększając przez to szanse na osiągnięcie celu, któremu kłamstwo miało służyć. Gdy jednak kłamstwo zostanie wykryte, konsekwencją będzie sceptycyzm i podejrzliwość wobec przyszłych interakcji (Deutsch, 1958, 1973, za: Lewicki, 1983). Kłamca musi liczyć się wówczas z utratą zaufania i tym samym z nadwyrężeniem (bądź zerwaniem) relacji z rozmówcą. Oprócz oczywistych argumentów natury etycznej, przemawiających przeciwko kłamaniu, przemawia przeciw niemu i to, że jest ono ryzykownym dla samego kłamcy narzędziem wpływu społecznego.

Podsumowanie

      Kłamstwo jest trudnym, z punktu widzenia badacza, materiałem do badań. Badania nad technikami wpływu społecznego koncentrują się na znalezieniu sytuacji, w której będą one najbardziej skuteczne, rzadziej dotyczą obrony przed manipulacją. Kłamstwo natomiast jest zwykle rozpatrywane naukowo pod kątem tego, jak można je najskuteczniej wykryć (por. Buller i in., 1998; Cantarero, 2009; Ekman, 2006; Granhag i Strömwall, 2001; Kalbfleisch, 1994). Trudniejsze do zaakceptowania (aczkolwiek możliwe do zrobienia) byłoby powstanie szkoleń ze skutecznego kłamania i prowadzenie badań nad tym, jak efektywnie kłamać. Są to zagadnienia, które z etycznego punktu widzenia dla wielu pozostają nie do przyjęcia. Nie zmienia to faktu, że kłamstwo uznawać możemy za (naiwny) akt perswazyjny, jedną z wielu technik manipulacyjnych i mimo licznych ograniczeń natury etycznej, możemy starać się dociekać, jaka jest jego natura. Moim celem było zwrócenie uwagi na kłamstwo jako na technikę wpływu społecznego. Istotne jest tu omówienie relacji kłamstwa z pojęciami związanymi z wywieraniem wpływu i włączenie go do „rodziny” technik wpływu społecznego. Myślę, że warto, by kłamstwo na stałe znalazło swoje miejsce w opracowaniach dotyczących wywierania wpływu.

Literatura cytowana

      Antas, J. (2008). O kłamstwie i kłamaniu. Kraków: Universitas.

      Aronson, E., Wilson, T.D. i Akert, R.M. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: Zysk i S-ka.

      Aune, R.K. i Waters, L.L. (1994). Cultural differences in deception: Motivations to deceit in Samoans and North Americans. International Journal of Intercultural Relations, 18(2), 159–172.

      Bond, C.F. i DePaulo, B.M. (2006). Accuracy of deception judgments. Personality and Social Psychology Review, 10(3), 214–234.

      Buller, D.B. i Burgoon, J.K. (1996). Interpersonal Deception Theory. Communication Theory, 6(3), 203–242.

      Buller, D.B., Burgoon, J.K., Buslig, A. i Rolger, J. (1998). Interpersonal deception theory: Examining deception from a communicative perspective. ARI Research Note 98–16.

      Buss, СКАЧАТЬ