Қышқылдық-негіздік әрекеттесу негіздері курсы бойынша әдістемелік нұсқау. Назгүл Дaлaбaевa

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ерекше қызығушылық туғызуда. Ол жануарлардың өлі денесіндегі оттектің бөлінуі кезінде түзіледі (мысалы, өлі денелер жерде жатқан кезде). Жер қыртыстары мен ауаға таралған дифосфин өздігі-нен жанады. Күндіз бұл жалын көрінбейді, ал жаздың түнінде ескі қорғандардан лаулаған оттарды көруге болады. Оның себебін білмейтіндер немесе кішкентай балалар әлі күнге дейін батпақтар мен басқа да ештеңе өспейтін жерлерден осындай лаулаған оттарды көргенде бойларында қорқыныш пайда болады.

      Метан, этилен, бензол және басқа да көптеген көмірсутектердің қышқылдық қасиеті әлсіз. Сонда да сұйытылған сілті-мен көмірсутектерге әсер еткен кезде көмірсутектер сутек бөледі, ал сұйық аммиакта, пириддинде және басқа да күшті негізді еріткіштерде еріткен кезде протондарды тартып алады. Бұл химиктерге оларды қышқылдарға жатқызып, C-H қышқылдар деп аталатын жеке кластарға бөліп алуға мүмкіндік берді.

      Аталғандардан басқа, оттексіз қышқылдарға біраз қышқылдарды жатқызуға болады, бірақ соның ішінде екі қышқылға тоқталсақ, себебі олар біздің өмірімізде маңызды орын алады. Бұл HCN – циан қышқылы, HN₃ – азотсутек қышқылы.

      Циан қышқылы, күшті у екені белгілі. Оның буын бір иіскегенде 1-2 минуттан соң естен тануға болады. Сонда да оны химиктер терең зерттеген.

      Таза циан қышқылы – түссіз, жеңіл сұйықтық (ρ = 680 кг/м³), соққы кезінде жарылады немесе нитроглицерин тәрізді шайқалғанда жарылады. Өте жеңіл ұшады және оның тұздары ауамен өртке қауіпті зат түзеді. Бұл циан қышқылымен жұмыс істеу үшін жасы 18-ге толған, арнайы дайындықтан өткен азамат не азаматша болуы керек.

      Сонда да циан қышқылы – заманауи химия индустриясының ауыр тонналы өнімдерінің бірі. Өндірісі дамыған елдер оның соңғы онжылдықтарда жылына 100-200 мың тоннасын өндіреді. Циан қышқылының бұлай ауқымды қолданудың негізі – жоғары реакциялық қабілеті болып тұр. Ол көптеген органикалық заттармен полимерленуге қабілетті өнімдер түзеді. Мысалы, ацетиленмен әрекеттесіп, ол акрилонитрил түзеді, оның полимерленуін полиакрилонитрил (орлон) талшықтары синтездейді. Ал акрилонитрилдің молекулаларын аздап өзгертсе, метилметакрилат алады, одан бәріне белгілі органикалық шыныларды өндіреді. Акрилонитрил негізінде сонымен бірге бутадиеннитрилді каучуктерді және кейбір гербицидтерді алады.

      Таза HCN әртүрлі ассоциаттарға күшті сутектік байланыстармен біріккен, диссоциацияланбаған полярлы молекулалардан құралады. Ол сумен кез келген қатынаста араласады, сонымен бірге аздаған диссоциацияға ұшырайды (α ≈ 0,000045).

      XVIII ғасырдың аяғында ашылған циан қышқылы ұзақ уақыт бойы қолданылмады. XIX ғасырдың аяғында ғана оның сулы ерітінділеріндегі тұзы – цианидтерде ауадағы оттек қатысында мыс, күміс, алтын және олардың т.б. қосылыстары жеңіл ериді. Бұл күміс пен алтынды өндірудің жаңа технологиясын жасауға мүмкіндік берді. Оны алтынды құммен сыйымдылығы қиын шайқаудың орнына 0,1-0,2 %-дық натрий цианидінің ерітіндісімен NaCN қайта өңдейді. Ерітіндіні сосын мырышпен өңдеген. Алмасу реакциясы болды, сосын алтын тұнбаға түседі. СКАЧАТЬ