Жалпы гидробиология. Б. Минсаринова
Чтение книги онлайн.
Читать онлайн книгу Жалпы гидробиология - Б. Минсаринова страница 28
Название: Жалпы гидробиология
Автор: Б. Минсаринова
Издательство: КазНУ
Жанр: Учебная литература
isbn: 978-601-04-2166-0
isbn:
Көктемдіктердің (Plecoptera отряды) дернәсілдерінің денесінің жалпақтануы шамалы. Көктемдіктердің нимфаларына тән бейімделушіліктері сол олардың күшті, талтайып басатын аяқтары мықты тұяқтармен жабдықталған (7-сурет) және барлық денесімен тасқа жабыса алады.
7-сурет. А. Көктемдіктердің – Plecoptera; Ә. Біркүндіктердің – Ephemerella дернәсілдері (Федоров бойынша, 2006)
Таулы өзендердің ағынында мекендейтін жылғалықтар (Trichoptera отряды) аз қозғалады және субстратқа бекініп тіршілік етеді. Көптеген жылғалықтардың дернәсілдері үйшіктерде мекендейді. Олардың дене мөлшері 10 мм-дей. Сілемей бездерінен бөлінген шырыштың көмегімен майда заттарды (құм өсімдіктердің қалдықтары, талшықтар) жинап, үйшіктерін құрастырады. Егер айналасы тыныш болса, дернәсілдер өздерімен бірге үйшігін алып жүреді. Жүру барысында дернәсіл басын, кеудесін және 3 жұп жүргіш аяғын алға шығарып, қозғалады. Қауіп төнген жағдайда үйшігінің ішіне толықтай кіріп кетеді (8-сурет).
8-сурет. 1 – Жылғалықтардың дернәсілдері мен үйшіктері. 1, 2 – стенофиланың (Stenophylax) дернәсілі мен үйшігі, 3 – Фриганеланың (Phryganea striata), 4,5,6 – әртүрлі жылғалықтардың үйшіктері (Федоров бойынша, 2006)
Блефароцеридалар (Blepharoceridae тұқымдасы) мен дейтерофлибидалардың (Deuterophlebiidae тұқымдасы), қосқанаттылардың дернәсілдері тек таулы өзендердің су ағысы өте күшті аймақтарында тіршілік етеді. Насекомдардың арасында тек осы дернәсілдерде ғана нағыз сорғыштар болады. Блефароцеридалардың әр сегменттерінде құрсақ жағында 6 сорғыштары болады, ал дейтерофлибидалардың құрсақ бүйірлерінде 6 жұп құрылымы күрделі сорғыштары болады (9-сурет). Осы сорғыштарының көмегімен дернәсілдер күшті ағыста тасқа жабысып баяу жылжиды.
Хирономидтер тұқымдасынан (Diptera, Chironomidae тұқымдасы) ағысы қатты тау суларында ортокладеиндерге (Orthochadiinae тұқымдас тармағы) біршама тән. Ортокладеиндердің дернәсілдері мен қуыршақтарының осындай ортада мекендеуіне бейімделушілігі көптеген әртүрлі морфологиялық түзінділер – мөлшері майда, өрмек салатын бездерінің болуы және бекіну үшін өрмек жіпшелерін пайдалану, итерушілері өте күшті қысқарған және сорғыш түзейтін жүйелері – болады. Ортаңғы арнаға қарай жазықтық ағыста бентосты организмдердің биомассасы әдетте азаяды, бірақ олардың саны жиі артады. Бұл жағалау маңы грунттардың органикалық заттарға бай болуымен, ағыстың баяулығымен және ірі денелі жануарлардың салыстырмалы түрде басым болуымен байланысты
9-сурет. Қосқанаттылардың (Diptera) дернәсілдері: А – блефароцерида- Blepharoceridaе, Ә – дейтерофлибида – Deuterophlebiidae Б – хирономидтер Chironomidae (Orthochadiinae) (Бродский бойынша, 1976)
Перифитон, СКАЧАТЬ