Ölü canlar. Николай Гоголь

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ verin sizdən bir şey soruşum, – dedi, – siz kəndliləri necə almaq istəyirsiniz: torpaqları ilə bir yerdə, ya ayrılıqda, yəni ki, torpaqsız?

      Çiçikov ona belə cavab verdi:

      – Yox, mən əməlli-başlı kəndlilər almaqdan danışmıram, mən ölü kəndlilər almaq istəyirəm…

      – Necə? Bağışlayın… Mən bir az ağır eşidirəm, qulağıma, deyəsən, çox qəribə bir söz dəydi…

      – Mən ölü kəndliləri almaq istəyirəm, ancaq onlar siyahıda diri kimi göstərilməlidirlər.

      Manilov bu sözü eşidəndə çubuğu əlindən yerə düşdü, ağzı açıldı və bir neçə dəqiqə elə bu vəziyyətdə qaldı. Dostluq həyatının gözəlliyindən bəhs edən bu iki dost, qədim zamanda divar aynalarının hər iki tərəfindən üz-üzə asılan portretlər kimi, gözlərini bir-birinə dirəyərək hərəkətsiz qaldılar. Nəhayət, Manilov çubuğu yerdən qaldırdı və altdan yuxarı Çiçikovun üzünə baxdı: o öz dostunun dodaqlarında istehzalı ya başqa bir təbəssüm olub-olmadığını görmək istəyirdi, ya bəlkə də dostu onunla zarafat edirdi. Ancaq o belə bir şey görmədi, əksinə, dostunun üzü hətta əvvəlkindən də ciddi idi. Sonra Manilov düşündü ki, bəlkə qonaq, demək olmaz, birdən dəli-zad olar, buna görə də qorxa-qorxa, həm də çox diqqətlə onu gözdən keçirdi. Lakin qonağın gözləri lap adi qaydasında idi: dəli adamların gözləri kimi vəhşicəsinə qaynamırdı, alışıb yanmırdı, ədəb xaricində heç bir şey yox idi, hər şey yerli-yerində idi. Manilov çox düşündü, çox götür-qoy elədi, çox tədbir tökdü, lakin ən nəhayət ağzında qalan tüstünü çox nazik halda bayıra buraxmaqdan başqa ayrı bir şey düşünə bilmədi.

      – Bəli, mən bilmək istərdim ki, siz həqiqətdə canlı olmayan, lakin qanuni rəsmiyyət nöqteyi-nəzərindən canlı olan kəndliləri mənə verə bilərsinizmi, ya bəlkə sizin bu barədə daha yaxşı bir təklifiniz var?

      Manilov elə utanmış və özünü elə itirmişdi ki, dinməz durub ona baxırdı.

      Çiçikov soruşdu:

      – Deyəsən, siz çətinlik çəkirsiniz?

      Manilov:

      – Mən?.. Yox, elə deyil, – dedi, – ancaq mən başa düşə bilmirəm ki… əfv edin… mən əlbət ki, elə gözəl təhsil ala bilməmişəm, necə ki, bu, belə baxanda, sizin hər bir hərəkətinizdə nəzərə çarpır; mən danışmağın yüksək sənətinə malik deyiləm… Bəlkə də burada… sizin indicə ifadə etdiyiniz izahatınızda… başqa gizli bir şey var… Bəlkə də siz, üslubunuz gözəl çıxsın deyə, fikrinizi buyurub belə izah etdiniz?

      Çiçikov:

      – Yox, yox, – dedi, – mənim nəzərdə tutduğum şey elə o şey özüdür, yəni o kəndlilərdir ki, onlar lap yəqin ölmüşdür.

      Manilov lap özünü itirdi. O hiss edirdi ki, nə isə bir şey etməlidir, bir sual verməlidir, lakin necə sual – bunu təyin edə bilmirdi. Bu dəfə də o, ağzındakı tüstünü buraxmaqla düşüncəsinə yekun vurdu, ancaq tüstünü ağzından yox, burun deşiklərindən çıxartdı.

      Çiçikov:

      – Belə, əgər bir maneə-filan yoxsa, onda allahın iznilə qəbalə10 bağlamağa qədəm qoya bilərik, – dedi.

      – Necə, ölmüş kəndlilər üçün qəbalə?

      – Bağlamaq olmaz? Biz yazarıq ki, onlar ölməmişdir; həqiqətdə təhkimçilik siyahısında da belədir. Mən mülki qanunlardan qətiyyən kənara çıxmamağa adət etmişəm, elə bunun da üstündə qulluqda mənim başıma iş gəldi; ancaq yox, bağışlayın, vəzifə mənim üçün müqəddəsdir, qanun da elə – mən qanundan çıxa bilmərəm.

      Son sözlər Manilovun xoşuna gəldi, ancaq əsl məsələdən yenə də bir şey anlaya bilmədi; Çiçikova cavab vermək əvəzinə çubuğunu bərk-bərk sordu, elə də sordu ki, çubuq faqot11 kimi xırıldamağa başladı. Elə bil ki, o, Çiçikovun təklif etdiyi bu qəribə məsələ haqqında çubuqdan bir rəy almaq istəyirdi, çubuq isə ancaq xırıldayır, başqa bir şey söyləmirdi.

      – Bəlkə siz bir şeydən şübhələnirsiniz?

      – Ba! Heç elə də şey olar! Rica edirəm! Qətiyyən! Mən o barədə demirəm, yəni sizin haqqınızda tənqidi bir fikirdə-zadda deyiləm. Ancaq icazə verin, sizin qulluğunuza ərz edim ki, bu şeydən və, daha düzgün ifadə etmək lazım gəlirsə, bu alverdən, bəli, bu alverdən mülki qərarlar üçün və Rusiyanın gələcək işləri üçün bir uyğunsuzluq əmələ gəlməz ki?

      Manilov bunu deyib başını bir az tərpətdi və çox mənalı-mənalı Çiçikovun üzünə baxdı, bu zaman onun sifətinin bütün cizgilərində və bir-birinə sıxılmış dodaqlarında elə dərin mənalı bir ifadə göründü ki, belə bir ifadə bəlkə də bu vaxta qədər heç insan sifətində görünməmişdir, bu ifadə olsa-olsa bəlkə də çox ağıllı bir nazirin sifətində, o da baş çatladan ən çətin məsələlərin həllində nəzərə çarpa bilər.

      Lakin Çiçikov çox sadə bir şəkildə dedi ki, belə şeydən və ya alverdən mülki qərarlar və Rusiyanın gələcək işləri üçün heç bir uyğunsuzluq əmələ gəlməyəcəkdir; bir azdan sonra da əlavə etdi ki, hətta dövlət xəzinəsi bundan xeyir görəcəkdir, çünki bundan qanuni yol ilə rüsum alacaqdır.

      – Demək siz güman edirsiniz ki…

      – Mən güman edirəm ki, bu yaxşı olacaqdır.

      – Hə, əgər yaxşı olacaqsa, bu ayrı məsələ: onda mən bunun əleyhinə bir söz deyə bilmərəm, – Manilov bunu deyib tamamilə sakitləşdi.

      – İndi qalır qiymət məsələsi…

      Manilov təəccüblə soruşdu:

      – Necə yəni qiymət məsələsi? Yoxsa siz elə güman edirsiniz ki, mən bir növ ömürlərini başa verən kəndlilər üçün sizdən pul da alaram? Əgər, necə deyirlər, sizin başınızda belə fantastik bir arzu əmələ gəlibsə, onda mən öz tərəfimdən onları müftəcə sizə verirəm və qəbalə əqdini də öz üzərimə götürürəm.

      Manilov bu sözü deyəndə qonaq hədsiz dərəcədə məmnun oldu: əlbəttə, bu hadisələri qələmə alan tarixçi bunu qeyd etməsəydi, onun üçün bu çox böyük bir nöqsan hesab edilərdi. Bəli, qonaq nə qədər abırlı və düşüncəli olsa da bu sözü eşidəndə az qaldı ki, keçi kimi yerindən sıçrasın, – məlumdur ki, adam ancaq ən böyük sevinc coşğunluğu duyanda beləcə atılıb düşmək istəyir. Oturduğu kresloda elə zərb ilə döndü ki, balışın üzünə verilən yun parça partlayıb cırıldı. Manilov təəccüblə ona baxdı. Qonaq öz razılığını bildirmək üçün təşəkkür СКАЧАТЬ