Linkoln. Карл Август Сэндберг

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ olmuşdular. Linkoln öz vərdişlərinin əsiri idi. Xalçanın üstündə uzanıb oxumağı xoşlayırdı. Süfrə arxasında adətən pencəksiz oturur, nə yediyinin fərqinə varmırdı – fikri haradasa uzaqlarda dolaşırdı.

      Missis Linkoln isə əri üçün, bir növ, stimulyator rolunu oynayırdı. O, Linkolndan həmişə mübarizlik tələb edirdi. Ərinin siyasət aləmində yüksək mövqe tutmasının onun da mövqeyini möhkəmləndirəcəyini bildiyindən, Avraama dəstəyini əsirgəmir, işlərində daha əzmkar və qətiyyətli olması üçün əlindən gələni edirdi.

      1852-ci ilin iyununda Henri Kley vəfat etdi. Kleyin xatirəsinə həsr edilmiş yığıncaqda Linkoln mərhumun sözlərindən sitat gətirdi: «Afrikaya onun öz övladlarının (zəncilər nəzərdə tutulurdu – red.) qaytarılması ideyasının mənəvi tərəfləri var. Onların əcdadları zorakılıqla doğma torpaqlarından qoparılıblar. İndi vətənlərinə qayıdan zəncilər özləri ilə sivilizasiyanın bəhrələrini, qanun və azadlıqları aparacaqlar». Bu planın nə qədər ümidsiz olduğu Linkolna öz acı təcrübəsindən məlum idi. Məsələ ondadır ki, ABŞ-ın cənub ştatlarında 3 milyon 204 min kölə yaşayırdı. Vergi kitablarında onların ümumi qiyməti milyard yarım dollar olaraq göstərilirdi. Belə sərvəti kimsə itirmək istəməzdi. Bircə yol qalırdı: həmin zənciləri əşya kimi alıb Afrikaya köçürmək! Henri Kley kimi Linkoln da məhz bu planın həyata keçməsini arzulayırdı.

***

      Partnyoru Uilyam Qerndonun yazdığına inansaq, Linkoln onun rast gəldiyi «ən qapalı adam» idi. Avraamın başqa bir tanışı isə deyirdi: «Linkoln heç vaxt ürəyindəkiləri açıb söyləmir».

      «O, göyərçin kimi sakit, ilan kimi müdrikdi, – bu sözləri də qəhrəmanımızın vəkil dostlarından biri demişdi. – Bütün məsləhətlərə ehtiramla qulaq asır, ancaq onlara nadir hallarda əməl eləyirdi».

      Qerndon vəkil kontoruna səhər saat səkkizdə, Linkoln isə saat doqquzda gəlirdi. Qerndon yazır: «O, öncə qəzetləri götürüb köhnə divana uzanır, ayaqlarını stulun üstünə qoyub bərkdən oxumağa başlayır, bu isə mənim işləməyimə mane olurdu». Linkoln bir dəfə ona izah eləmişdi: «Bərkdən oxuyanda nə oxuduğumu həm görür, həm də eşidirəm, bu isə mətni yaxşı yadımda saxlamağa imkan verir».

      Bazar günləri Linkoln uşaqları Villi ilə Tedi kontora gətirirdi. Həmin günlər Qerndonun halı lap ağlamalı olurdu. Uşaqlar rəfdəki kitabları töküşdürür, mürəkkəb qabını aşırırdılar. Linkoln isə kontorda ondan başqa heç kim yoxmuş kimi öz yazı stolunun arxasında sakitcə işləyirdi.

      Coşua Spid bir dəfə ona iti ağlı olduğunu söyləyəndə Avraam bununla razılaşmamışdı: «Mən hər şeyi zorla yadımda saxlayıram, ancaq sonra da unutmuram… Mənim beynim polad kimidir – onu çətinliklə cızmaq olar, ancaq sonra o cızığı silmək, demək olar, mümkün deyil».

      Linkoln ölkədə baş verən yenilikləri, dəyişiklikləri təhlil edirdi. O, sivilizasiyanın Birləşmiş Ştatlar boyunca necə sürətlə irəlilədiyini görürdü. Beş min əhalisi olan Sent-Luis iyirmi il ərzində 74 min əhalisi olan şəhərə çevrilmişdi. Sprinqfilddə əhalinin sayı 700 nəfərdən 6 minə çatmışdı. İllinoysa isə axın-axın almanlar, irlandlar, ingilislər gəlirdi. Bütün bunların nəticəsi idi ki, 1850-ci ildən 1860-cı ilə qədər ABŞ əhalisi 23 milyondan 31 milyona çatmışdı. Bu artım Avropadakı hadisələrlə sıx bağlı idi. Londondan Moskvaya, Prussiyadan Siciliyaya qədər hər yerdə inqilablar müşahidə olunur, barrikadaların qurulduğu şəhərlər qanlı toqquşmaların meydanına çevrilir, nəticədə dinclik axtaran insanlar Amerikaya üz tuturdular.

      Elə həmin vaxtlarda Kaliforniya ştatından qəribə xəbərlər gəlməyə başlamışdı: on kişi bir həftə ərzində milyon dollar dəyərində qızıl yuyurdu. Bundan xəbər tutan kimi San-Fransiskoda şəhər idarəsi dərhal öz işini dayandırmışdı, kilsələr bağlanmışdı, qəzet redaksiyaları boşalmış, dənizçilər öz gəmilərini atmış, əsgərlər fərariliyə başlamışdı – hamı bir ovuc qızılın minlərlə dollar qazandırdığı qızıl mədənlərinə cumurdu.

      Çox keçmədi ki, bu çaxnaşma yat-küt oldu. Tarixə «Qızıl qızdırması» kimi düşən təlatüm arxada qaldı. Qatillər, oğrular, dələduzlar Kaliforniyada, San-Fransiskoda hakimiyyəti ələ keçirdilər.

      Həmin illərdə Avraam Linkoln özünün sınıq-salxaq, ikiyerlik arabasında ABŞ-ın müxtəlif yerlərini gəzir, baş verənlərin mahiyyətini anlamağa, qarşıdan gələn hadisələri proqnozlaşdırmağa çalışırdı.

      Çiçəklənən Amerika

      Belə bir gərgin dövrdə Demokratlar partiyası özünün yeni liderini müəyyənləşdirdi. Bu, Stiven Duqlas13 idi. Partiyanın gəncləri 1852-ci ildə onun namizədliyini prezidentliyə irəli sürdülər. Otuz doqquz yaşlı Duqlas başqa namizədlərdən çox səs aldı. O, Sakit okean sahillərinə dəmir yolu çəkməkdə maraqlı olan dairələrlə sıx bağlı idi. Duqlasın inadkarlığı sayəsində Böyük göllərdən Meksika körfəzinə dəmiryol xətti çəkilmişdi. Nəticədə Mərkəzi İllinoys dəmiryol idarəsi ömürlük pulsuz istifadə üçün Duqlasa vaqon bağışlamışdı.

      Tezliklə Birləşmiş Ştatların tarixi baxımından növbəti önəmili hadisə baş verdi: Cənub ştatlarının konqresmenləri indiyə qədər toxunulmaz sayılan «Missuriya kompromisi14» adlı sənədə düzəliş edilməsinə nail oldular. Bu düzəlişlə ABŞ-ın azad və quldarlıq ştatları arasındakı sərhəd silindi.

      Bu zaman «Kanzas – Nebraska» layihəsinin qəbul edilməsi xəbəri bir çox ştatlarda iğtişaşlara gətirib çıxardı. (Həmin layihəyə əsasən indiyə qədər məskunlaşdırılmamış Kanzas və Nebraska bölgələrində yaşayış məskənləri yaradılacaqdı. Quldarlığın ləğv edilib-edilməməsi isə orada yaşayacaq əhalinin özündən asılı olacaqdı). Ruhanilər senata məktub göndərib layihənin əleyhinə çıxdılar. İllinoysda bəzi siyasi liderlər də bu sənədin əleyhinə olduqlarını bəyan etdilər. Camaat etirazını üzərinə Duqlasın adı yazılmış müqəvvaları yandırmaqla ifadə edirdi. Araqarışdıranlar arasında adına «heç nə bilməyənlər» deyilən gizli təşkilatın üzvləri də var idi. Bu adın verilməsi səbəbsiz deyildi üzvlərindən təşkilatın nə məqsədə yarandığını soruşanda onların cavabı belə olurdu: «Mən heç nə bilmirəm». Təşkilatın üzvləri seçkilərdə mühacirlərə və katoliklərə səs verməyəcəklərinə and içirdilər. Onların şüarı konkret idi: «Amerikanı amerikalılar idarə etməlidir!» Milyonlarla alman, irland mühacirin əksəriyyəti katolik idi. Həmin mühacirlər şəhərlərdə böyük və aparıcı qüvvəyə çevrilmişdilər, seçkidə isə əsasən Duqlas kimilərə səs verirdilər.

      Hadisələr getdikcə alovlanırdı: Massaçusets ştatında iki katolik kilsəsi dağıdılıb yağmalandı, monastır yandırıldı. Nyu-Cersi ştatında protestantlar irlandlarla toqquşdu. Nəticədə bir nəfər həlak oldu, xeyli adam isə yaralandı. Sonda «Heç nə bilməyənlər» irlandların nümayişini dağıtdılar.

      İlin СКАЧАТЬ