O. Patterson, Slavery and Social Death. A Comparative Study, Cambridge, MA 1982, s. 44–45.
108
P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie, Lwów 1910, t. 1, s. 119.
109
Piszę o tym obszernie w książce Kapitalizm, dz. cyt., rozdz. 13–15.
110
K. Modzelewski, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego,X–XIII wiek, Wrocław 1975, s. 132.
111
M. Małowist, Kaffa – kolonia genueńska na Krymie i problem wschodni w latach 1453–1475, Warszawa 1947, s. 69.
112
L. Białkowski, Podole w XVI wieku. Rysy społeczne i gospodarcze, Warszawa 1920, s. 52.
113
J. Wyrozumski, Zagadnienie niewolnictwa w dawnej Polsce [w:] Niewolnictwo i niewolnicy w Europie od starożytności po czasy nowożytne, red. D. Quirini-Popławska, Kraków 1998, s. 137.
114
Cyt. za: J. S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa 1960, s. 339.
115
Tamże.
116
W. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648, Kraków 1984, s. 316.
117
T. Nocznicki, Moje wspomnienia z ubiegłego życia, dz. cyt., s. 16–17.
118
Tamże, s. 17.
119
A. Scheer, Ślady szubienic w nazewnictwie terenowym na mapach i planach miast, Świdnica 2006, s. 4.
120
Cyt. za: J. Deresiewicz, Handel chłopami w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1958, s. 44.
121
A. Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej, Lwów 1882, s. 184–185.
122
O. Patterson, Slavery and Social Death. A Comparative Study, Cambridge, MA 1982, s. 99.
123
J. Bojko, Dwie dusze, Kraków 1904, s. 2.
124
H. Vautrin, Obserwator w Polsce [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, red. W. Zawadzki, t. 1, Warszawa 1963, s. 815.
125
A. Bućkiewicz, Obrazki stanu włościan litewskich do ich usamowolnienia, to jest do roku 1864 [w:] Obraz wsi sokólskiej połowyXIX wieku w rękopisie Adama Bućkiewicza, red. A. Garbuz, R. Tumiel, Sokółka 2011, s. 47.
126
Tak proponuję tłumaczyć na polski pojęcie Jamesa Scotta „weapons of the weak”. Zob. tegoż, Weapons of the Weak. Everyday Forms of Peasant Resistance, New Haven 1987.
127
Człowieczy los. Dumki i wiersze Jana Raka, Husów 2003, s. 13.
128
J. L. Żukowski, O pansczyznie z dołączeniem uwag nad moralnym i fizycznym stanem ludu naszego, Warszawa 1830, s. 33.
129
T. Ostrowski, Prawo cywilne narodu polskiego, t. 1, Warszawa 1787, s. 47.
130
A. Bućkiewicz, Obrazki stanu włościan litewskich…, dz. cyt., s. 74–75.
131
Zob. przykłady w: R. Rozdolski, Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, t. 1, Warszawa 1962, s. 132–133.
132
[J. Pawlikowski], O poddanych polskich, [Kraków] 1788, s. 81.
133
D. B. Davis, The Problem of Slavery in Western Culture, Oxford 1966, s. 171.
134
K. Orzechowski, O władztwie pana feudalnego wobec uzależnionych od niego chłopów, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1960, z. 2, s. 287.
135
K. Pobłocki, Kapitalizm. Historia krótkiego trwania, Warszawa 2017, rozdz. 17.
136
J. Słomka, Pamiętnik włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, s. 46.
137
L. Jabłonowski, Złote czasy i wywczasy. Pamiętnik szlachcica z pierwszej połowyXIX stulecia, Lwów 1920, s. 44.
138
J. Deresiewicz, Transakcje chłopami w Rzeczypospolitej szlacheckiej (w.XVI–XVIII), Warszawa 1959, s. XIX.
139
Tamże, s. 579.
140
Tamże, s. 303.
141
M. Narożniak, Pańszczyzna i modernizacja we wsiach górniczych pod Kielcami, 1831–1863, praca magisterska obroniona w Instytucie Historii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, s. 80.
142
A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927, s. 625–626.
143
J. Olędzki, Ludzie wygasłego wejrzenia, Warszawa 1999, s. 276.
144
D. Graeber, Dług. Pierwsze pięć tysięcy lat, przeł. B. Kuźniarz, Warszawa 2018, s. 290.
145
Arystoteles, Polityka, przeł. L. Piotrowicz, Warszawa 1964, s. 4.
146
D. Graeber, Dług, dz. cyt., s. 188.
147
Tamże.
148
W. Goetzmann, Money Changes Everything. How Finance Made Civilization Possible, Princeton 2016, s. 44.
149
A. Frycz Modrzewski, O karze za mężobójstwo [w:] Wybór mów staropolskich, wyb. i oprac. B. Nadolski, Wrocław 1961, s. 85–86.
150
Tamże, s. 90.
151
I. Baucom, Specters of the Atlantic. Finance Capital, Slavery, and the Philosophy of History, Durham 2005, s. 137–140.
152
[J. Pawlikowski], O poddanych polskich, dz. cyt., s. 28.
153
J. Rutkowski, Wokół teorii ustroju feudalnego. Prace historyczne, Warszawa 1982, s. 129.
154
M. Kamler, Folwark szlachecki w Wielkopolsce w latach 1580–1655, Warszawa 1976, s. 65, 68.
155
K. Pomeranz, The Great Divergence. China, Europe, and the Making of the Modern World Economy, Princeton 2000, s. 274–278; S. Beckert, Empire of Cotton. A Global History, New York 2014.
156
A. Maddison, Contours of the World Economy1–2030AD. Essays in Macro-Economic History, Oxford 2007, s. 39. W samej Italii odsetek ten był wyższy, ale należy patrzeć na rzymskie niewolnictwo całościowo.
157
G. E. M. De Ste. Croix, The Class Struggle in the Ancient Greek World. From the Archaic Age to the Arab Conquests, London 1981, s. 133.
