J. Bieniarzówna, Walka chłopów w kasztelanii krakowskiej, Warszawa 1953, s. 70–71.
62
Cyt. za: A. Brückner, Dzieje kultury polskiej, t. 2: Polska u szczytu potęgi, Warszawa 1939, s. 410.
63
H. Vautrin, Obserwator w Polsce [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, red. W. Zawadzki, t. 1, Warszawa 1963, s. 828.
64
Cyt. za: S. Czernik, Z życia pańszczyźnianego w XVII wieku, Warszawa 1955, s. 13.
65
C. L. R. James, The Black Jacobins. Toussaint L’Ouverture and the San Domingo Revolution, London 2001, s. 9.
66
D. B. Davis, The Problem of Slavery in Western Culture, Oxford 1966, s. 48–49.
67
B. Groicki, Porządek sądów i spraw miejskich prawa magdeburskiego w Koronie Polskiej, Warszawa 1953, s. 202.
68
W. Nekanda Trepka, Liber generationis plebeanorum („Liber chamorum”), Wrocław–Warszawa–Kraków 1995, s. 198.
69
W. Przyborowski, Włościanie u nas i gdzie indziej, dz. cyt., s. 152; zob. też D. Wojtucki, Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach i w hrabstwie kłodzkim, Warszawa 2014, s. 258–259.
70
J. T. Lubomirski, Rolnicza ludność w Polsce…, dz. cyt., s. 35.
71
[F. Otwinowski], Erazma Otwinowskiego dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, Kraków 1849, s. 42; zob. J. Janczak, Powstanie Paleja, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego” 1960, nr 3, oraz N. Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, przeł. A. Babiak-Owad, K. Kotyńska, Warszawa 2011, s. 424–426. Niektórzy historycy kwestionują liczbę podaną przez Otwinowskiego. Ale nawet jeśli odciętych uszu było zdecydowanie mniej, to i tak ten rodzaj kary pozostaje niezwykle okrutny. W tym sensie ustalenie konkretnej liczby nie ma większego znaczenia.
72
S. Eddie, Freedom’s Price: Serfdom, Subjection, and Reform in Prussia,1648–1848, Oxford 2013, s. 17–19; K. Orzechowski, Antyfeudalne ruchy chłopskie na Śląsku od połowyXVIIdo połowyXIX w. a prawo obowiązujące chłopów, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1985, zeszyt 1, s. 55.
73
R. Rozdolski, Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, dz. cyt., t. 1, s. 80.
74
A. Gostomski, Gospodarstwo, dz. cyt., s. 19.
75
Tamże, s. 29.
76
J. Haur, Skład abo skarbiec znakomitych sekretow oekonomiej ziemianskiej, Kraków 1693, s. 252.
77
W. Pomianowska, Z gwary kieleckiej. Opowiedział Marcin Tamborski (lat 65) we wsi Głuchów, pow. Chmielnik; zapisała W. Pomianowska, „Poradnik Językowy” 1957, z. 3, s. 140.
78
Cyt. za: Wieś pańszczyźniana w literaturze polskiej (w.XV–XIX), red. M. Piszczykowski, Warszawa 1972, s. 131.
79
H. Vautrin, Obserwator w Polsce, dz. cyt., s. 828.
80
J. Bartyś, Rzeczpospolita Pawłowska na tle reform włościańskich w Polsce w XVIII wieku, Warszawa 1982, s. 59.
81
Cyt. za: W. Przyborowski, Włościanie u nas i gdzie indziej, dz. cyt., s. 205.
82
Diariusz Sejmu wolnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego Roku PańskiegoMDCCLXXXdnia 2 miesiąca października odprawującego się, Warszawa [1780], s. 337.
83
Tamże, s. 339.
84
Konstytucje Sejmu wolnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego Roku PańskiegoMDCCLXXXdnia 2. miesiąca października odprawiającego się, Warszawa 1780, s. 31.
85
R. Rozdolski, Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, dz. cyt., t. 2, s. 159; tłumaczenie z j. francuskiego Marta Nowak.
86
J. J. Kausch, Wizerunek narodu polskiego. Opis podróży ze Śląska do Krakowa [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, dz. cyt., t. 2, s. 146.
87
Ł. Gołębiowski, Domy i dwory, dz. cyt., s. 224–227.
88
W. Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowieXVII wieku, t. 1: Czasy i ludzie, Kraków 1960, s. 295.
89
O. Popiołek, Bunty chłopskie na Górnym Śląsku do 1811 r., Warszawa 1954, s. 64.
90
L. Wolff, Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie oświecenia, przeł. T. Bieroń, Kraków 2020.
91
A. Hochschild, Pogrzebać kajdany. Wizjonerzy i buntownicy w walce o zniesienie niewolnictwa, przeł. P. Tarczyński, Wołowiec 2016, s. 14.
92
A. Linklater, Owning the Earth. The Transforming History of Land Ownership, London 2013, s. 118.
93
M. Narożniak, Pańszczyzna i modernizacja we wsiach górniczych pod Kielcami, 1831–1863, praca magisterska obroniona w Instytucie Historii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017.
94
P. Linebaugh, M. Rediker, The Many-Headed Hydra. Sailors, Slaves, Commoners, and the Hidden History of the Revolutionary Atlantic, London 2000, s. 18.
95
Tamże, s. 31–32.
96
Zob. A. Hayami, Japan’s Industrious Revolution: Economic and Social Transformations in the Early Modern Period, Tokyo 2015, s. 96–99. Zob. także: Labour, Coercion, and Economic Growth in Eurasia,17th–20th Centuries, ed. A. Stanziani, Leiden 2012.
97
J. C. Miller, The Problem of Slavery as History. A Global Approach, New Haven 2012, s. 31.
98
Machina do bicia chłopów, dz. cyt., s. 26.
99
E. Baptist, The Half Has Never Been Told. Slavery and the Making of American Capitalism, New York 2014, s. 117–121.
100
Tamże, s. 113; zob. także s. 142–143.
101
S. Mintz, Sweetness and Power. The Place of Sugar in Modern History, London 1985, s. 48–52.
102
E. P. Thompson, The Making of the English Working Class, London 1980, s. 345–346. Zob. także K. Pobłocki, Kapitalizm, dz. cyt., s. 448.
103
W. Johnson, River of Dark Dreams. Slavery and Empire in the Cotton Kingdom, Cambridge 2013, rozdz. 12.
104
J. M. Hobson, The Eastern Origins of Western Civilisation, Cambridge 2004, s. 190–218.
