Blaski i cienie II Rzeczypospolitej. Sławomir Koper

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ starsza o cztery lata. Uczucie raczej nie wchodziło tu w grę, chyba że była to miłość do jej pieniędzy…

      „Zadłużywszy się po uszy – wspominała siostra »Rudego«, Maria Małgorzata Potocka – Michał opuścił żonę i dzieci i podróżował po świecie z bogatą wdową, Hiszpanką, panią Joachiną de Santa Sussaną [Maria Henrietta Joaquina Martinez de Medinilla, markiza de Santa Susana – red.]. Ta naiwnie go ubóstwiała, dogadzała wszystkim jego kaprysom, służyła mu jak niewolnica i uważała, że Michał to nieszczęsny męczennik. Po otrzymaniu anulacji pierwszego małżeństwa Michał wziął ślub z Joachiną w Szwajcarii podczas pierwszej wielkiej wojny. O dzieci swoje już się nie troszczył”¹.

      Rozwód orzeczono w 1915 roku, a rok później odbył się drugi ślub Radziwiłła. Maria Bernardaky pozostała w Polsce, razem z córką zamieszkałą pod Bydgoszczą.

      Natomiast Hiszpance wystarczyło pieniędzy na 13 lat, po czym książę wystąpił o rozwód. Tym razem sprawa była o wiele bardziej skomplikowana, małżeństwo zawarto bowiem w Vaduz, stolicy Liechtensteinu, w którym obowiązywało prawo austriackie i nie uznawano rozwodów cywilnych. Radziwiłł złożył jednak pozew na terytorium Francji, gdzie w Biarritz miał willę, ale był obywatelem polskim, a Warszawa i Paryż nie zawarły porozumienia regulującego wzajemne uznawanie rozwodów. Ponadto z punktu widzenia francuskich przepisów, by orzec rozwiązanie związku, małżonkowie powinni przez dwa lata mieszkać na terenie tego kraju. Na domiar złego hiszpańska markiza nie zamierzała potulnie pogodzić się z zachowaniem małżonka i wniosła przeciwko niemu pozew o zwrot 2 milionów franków (około 820 tysięcy euro) oraz domagała się też oddania jej francuskiej willi.

      W tej sytuacji Radziwiłł rozpoczął starania o unieważnienie małżeństwa w Watykanie, tym bardziej że miał już nową kandydatkę na żonę. Ponownie udało mu się wszystkich zaskoczyć.

Angielska pielęgniarka

      W 1926 roku w Londynie Munio zachorował, opiekowała się nim między innymi pielęgniarka, Mary Atkinson. Nie była specjalnie urodziwa, a do tego miała raczej trudny charakter, jednak udało się jej całkowicie zdominować księcia. Stała się jego nieodłączną towarzyszką, a Radziwiłł postanowił się z nią ożenić. Oczywiście przyjechała razem z nim do Przygodzic i towarzyszyła mu w wojażach po Europie.

      Miss Atkinson była bez wątpienia osobą bardzo sprytną i dość szybko odkryła słabe strony partnera. Zauważyła, że jest uległy, podatny na sugestie, ma słaby charakter, a do tego był jeszcze hipochondrykiem, co bez skrupułów wykorzystywała. W trosce o jego zdrowie pod byle pozorem „kładła go do łóżka, okrywając kołdrami i dając kompresy”. Podobno zdarzało się, że w ten sposób książę spędzał całą zimę i jeszcze czuł wdzięczność do swojej opiekunki². Angielka miała wielki wpływ na Munia – niektórzy twierdzili, że gdy wyjeżdżała, „siedział zupełnie apatyczny i nienadający się do rozmowy ani też nie można było od niego uzyskać żadnej decyzji”³.

      Atkinson wtrącała się do wszystkiego, miała ogromny wpływ nie tylko na sprawy kadrowe w ordynacji, lecz także na ważne decyzje gospodarcze. Czasami nakłaniała Radziwiłła do zupełnie absurdalnych projektów, jak choćby hodowla żab i ich eksport drogą lotniczą do Francji. Poleciła też obciąć gałęzie drzew w parku otaczającym pałac w Antoninie, tak by przypominały jej palmy. Potrafiła też zmusić partnera do zaniechania planów, które wcześniej uzgodnił ze swoimi podwładnymi. Do tego była chorobliwie skąpa i w trosce o finanse kochanka nakłaniała go do ograniczenia wydatków na rzecz podwładnych. Oczywiście nie dotyczyło to jej samej, gdyż uważała się już za przyszłą księżnę.

      „Często prowadziłem rozmowy z księciem – wspominał profesor Uniwersytetu Poznańskiego, Edward Schetel – i mogę powiedzieć, że nieraz prowadził rozmowy na bardzo wysokim poziomie, a były chwile, kiedy mówił zupełnie niedorzecznie i wykazywał zupełne niedołęstwo umysłowe. (…) Wytłumaczyć nie mogę, co było powodem tego, a służba mówiła, że pielęgniarka księcia, Atkinson, daje mu jakieś narkotyki, a ponadto, by utrzymać się na swoim stanowisku, najpierw daje mu jakieś środki lecznicze, a później mu je odejmuje, ażeby znowu widoczne było, że za jej pośrednictwem czuje się lepiej”⁴.

      Pracownicy, którzy sprzeciwiali się woli Angielki, byli natychmiast zwalniani, co czasami okazywało się dość kosztowne dla księcia Michała. Dochodzili bowiem swoich praw na drodze sądowej i Radziwiłł regularnie płacił wysokie odszkodowania. Niektórzy byli jednak zadowoleni (oczywiście po odzyskaniu pieniędzy), gdyż w Antoninie panowała atmosfera jak „w domu wariatów” i dłuższa praca u Munia mogła rzutować na stan psychiczny zatrudnionych tam osób.

      Atkinson nie zadowalała się jednak rolą szarej eminencji, potrafiła obrażać nawet zapraszanych gości, nie mówiąc już o podwładnych. Najwyraźniej też uwielbiała popisywać się swoją władzą nad kochankiem, a okazywanie tego sprawiało jej wręcz perwersyjną radość.

      „Jest osobą mało kulturalną – oceniał były pracownik ordynacji, Janusz Biron – i niezdradzająca specjalnej inteligencji, o zachowaniu prostackim. (…) W stosunku do księcia zachowywała się ona poufale, a nawet mówiła do księcia idiota. Robiła też ona niejednokrotnie księciu sceny i awantury, połączone z krzykami, hałasem i płaczem”⁵.

      Angielce zarzucano też zamordowanie (czy też zmuszenie do samobójstwa) pewnego młodzieńca ze wsi Kocięba w pobliżu Antonina. Ponoć był jej kochankiem, a gdy chciał się wycofać z tego związku, poniósł śmierć w niewyjaśnionych okolicznościach. Nic więcej o sprawie jednak nie wiadomo i trudno ocenić, ile w tym przekazie jest prawdy.

      Dni Mary Atkinson w Antoninie były policzone. Wygasło jej zezwolenie na pracę, a kochanek nie był zainteresowany jego przedłużeniem. Najprawdopodobniej był już znużony awanturami Angielki, zresztą planował już kolejny związek. Pielęgniarka w 1937 roku została wydalona z pałacu, a Munio nie dał jej nawet pieniędzy na bilet na statek do Anglii – w efekcie sprzedała swoją biżuterię. Będąc już w Londynie, czyniła próby, by powrócić do Polski – bezskutecznie. A gdy dowiedziała się, że Radziwiłł zamierza poślubić inną, popełniła samobójstwo.

Judyta Suchestow

      Kolejna miłość Munia wprawiła Radziwiłłów w prawdziwe przerażenie. W czerwcu 1937 roku książę poznał w austriackim uzdrowisku Bad Gastein młodszą o ponad 30 lat urodziwą Żydówkę ze Lwowa. Była rozwódką, miała syna z pierwszego małżeństwa i całkowicie oczarowała podstarzałego arystokratę. Michał postanowił się z nią ożenić i zapowiedział, że jeżeli nie uzyska unieważnienia małżeństwa z hiszpańską markizą, zmieni wyznanie. Nie widział w tym żadnego problemu, podobno bowiem zdążył już być wyznawcą prawosławia oraz członkiem jednej ze wspólnot protestanckich.

      Wtedy zadbał, by Judyta została ochrzczona przez kapłana Polskiego Narodowego Kościoła Prawosławnego, a w dodatku obiecał przepisać na nią część majątku niewchodzącego w skład ordynacji. Przy okazji odgrażał się też, że syna kochanki uczyni swoim spadkobiercą i w razie potrzeby sam przejdzie na judaizm.

      Radziwiłłowie byli przerażeni, wiedzieli bowiem, że Munio jest zdolny do wszystkiego. Tymczasem miłość kwitła – Michał i Judyta przebywali w Krynicy, gdzie książę oświadczył się swojej wybrance, potem zjechali do Antonina. Podobno pracownicy ordynacji byli bardzo zadowoleni ze zmiany: władczą i histeryczną Angielkę zastąpiła bowiem kobieta urodziwa i pełna wdzięku. Nowa pani na Antoninie miała także zdecydowanie lepszy charakter od poprzedniczki, poza tym wyjątkowo СКАЧАТЬ