Gure. Katarzyna Mirgos

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ to, że w języku baskijskim nie można powiedzieć po prostu „dziękuję”, podstawowa forma to „dziękuję bardzo” – eskerrik asko).

      Podczas moich podróży do Kraju Basków niezliczoną ilość razy odpowiadałam na pytanie o to, jak to się stało, że mówię w euskarze.

      – Czy ty rozumiesz, co to dla nas znaczy? – zapytała mnie kiedyś Eider. I dodała: – My, Baskowie, wciąż tylko słyszymy negatywne opinie o języku baskijskim, a tu nagle ktoś chce się go uczyć.

      Cudzoziemiec, który mówi po baskijsku, staje się bliski Baskom – można powiedzieć, parafrazując stwierdzenie z powieści Harkaitza Cano, które wykorzystałam w tytule tego rozdziału²⁸. Choć zarazem jeden z moich przyjaciół dostrzega w tej postawie rodzaj kompleksu. Jak zauważa, w Madrycie nikt nie dziękuje cudzoziemcowi, a przede wszystkim imigrantowi, za mówienie po hiszpańsku, uznając to za naturalne czy wręcz obowiązkowe.

      Obecnie sam wybór języka rozmowy w przypadku pierwszego kontaktu stanowi niezwykle interesujące zjawisko. Osoba dwujęzyczna bowiem musi, na podstawie sobie tylko znanych przesłanek, zadecydować o tym, który język wybrać. Sposobów i subtelnych sygnałów jest wiele, od oceny wyglądu (Julen, mieszkający na wybrzeżu w prowincji Gipuzkoa, przyznawał, że „jeśli ktoś wygląda na zamożnego, to sam mu »wychodzi« hiszpański”, z kolei mój wygląd cudzoziemki w większości wypadków sprawiał, że nawet osoby baskijskojęzyczne zwracały się do mnie po hiszpańsku) po rodzaj powitania (skoro wchodząc do sklepu, mówimy egunon, a nie buenos días, to może to stanowić wskazówkę językową dla naszego interlokutora)²⁹. Rejestratorka w poradni zdrowia pyta mnie o język, w którym chcę rozmawiać, i wpisuje mój wybór w karcie do wiadomości lekarza. Dla przyzwyczajonego do językowej jednolitości Polaka zaskakujące może być płynne przechodzenie od języka do języka czy mieszanie dwóch języków w jednej wypowiedzi. Odrębna kwestia to zróżnicowanie dialektalne, wszak językowy standard (euskara batua), dominujący dziś w mediach i edukacji, został stworzony dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku.

      Niektórzy postrzegają mówienie euskarą jako działanie polityczne lub prowokację. Dziennikarze gazety „Argia” opublikowali nagranie rozmowy młodych ludzi z baskijską policją Ertzaintzą, której funkcjonariusze w taki właśnie sposób odbierali zwracanie się do nich w języku baskijskim. Później wydano przeprosiny policji skierowane do osób, które domagały się respektowania ich prawa (baskijski jest językiem współoficjalnym), choć gazeta poinformowała wkrótce o zmianie stanowiska Ertzaintzy na bardziej konfrontacyjne³⁰.

      Baskijscy znajomi próbują wymówić najeżone spółgłoskami polskie wyrazy. Ze śmiechem stwierdzają, że to niemożliwe. W odpowiedzi na naszego „chrząszcza ze Szczebrzeszyna” podają baskijską zabawę językową, o koźle, który ma zakręcone rogi: Akerrak adarrak okerrak ditu, okerrak adarrak akerrak ditu.

      Język baskijski, który zdaniem wielu już dawno powinien przestać istnieć, trwa i się rozwija. W przeszłości słychać było głosy, że nie jest to język kultury i nauki. Dziś w euskarze ukazują się książki i tłumaczenia, na uniwersytecie prowadzi się studia w tym języku. Rozwija się słownictwo, poszerzane choćby o terminologię specjalistyczną czy odnoszącą się do zjawisk współczesnych. W 2018 roku Akademia Języka Baskijskiego (Euskaltzaindia) zdecydowała o wprowadzeniu do baskijskiego słownika kilkuset nowych słów, w tym między innymi takich jak: manifa (manifestacja), turbulentzia (turbulencja), kebab (kebab) czy txikiteo (rundka po barach)³¹.

      Na placu zabaw w Orio umieszczono tabliczki z hasłem: Haurrak euskaraz ari dira eta zu? („Dzieci mówią po baskijsku, a ty?”). Rzeczywiście, maluchy, które tu widuję, są zwykle baskijskojęzyczne. W przeszłości mawiano, że po baskijsku rozmawia się tylko z dziećmi i z psami. Nie był to więc język dorosłych, język spraw ważnych. Polityka językowa i edukacyjna w Baskijskiej Wspólnocie Autonomicznej sprawiła, że obecnie po baskijsku w mniejszym lub większym stopniu mówi młode pokolenie (częściej niż pokolenie ich rodziców). Nierzadko to dzieci stają się nie tylko wzorem, ale i nauczycielami dla starszych, którzy zaczynają się uczyć baskijskiego ze względów zawodowych (znajomość euskary jest wymagana w sektorze publicznym, staje się coraz większym atutem w poszukiwaniu pracy zawodowej, choć niektórzy widzą w tym przejaw dyskryminacji osób wyłącznie hiszpańskojęzycznych). W sferze edukacji na przełomie ostatniego stulecia zaszły wielkie zmiany. Baserritarrak urodzeni przed 1930 rokiem bywali analfabetami, euskara była ich językiem codziennej ustnej komunikacji. Kolejne pokolenia posiadły umiejętności pisania i czytania, ale w języku hiszpańskim (często można zaobserwować baskijskojęzycznych sprzedawców na targu, którzy podają ceny lub wagę produktów po hiszpańsku). Zdarzało się, że hiszpańskojęzyczna edukacja odczuwana była jako represyjna (na przykład ze względu na kary czy krytykę, którym podlegało mówienie w niej na terenie szkoły, czy trudność zaaklimatyzowania się baskijskojęzycznego dziecka w hiszpańskojęzycznej szkole^[12]). Kolejny etap to edukacja z okresu autonomii regionu baskijskiego, mająca różne odmiany w zależności od dominującego języka nauczania. Paradoksalne jest to, że współcześnie, pomimo możliwości nauki w języku baskijskim, niektórzy uczniowie, wychodząc z baskijskojęzycznej placówki, natychmiast przechodzą na język hiszpański, kojarzony przez nich z czasem wolnym i językiem kultury popularnej. Euskara, o którą walczono (mówienie w niej stanowiło akt oporu, odwagi, manifest tożsamości), napotyka zatem niespodziewany problem: jak stać się językiem atrakcyjnym? Choć z jednej strony nie sposób nie zauważyć osiągnięć baskijskiej polityki językowej, z drugiej jednak może się wydawać, że padła ona ofiarą własnego sukcesu (edukacja zwiększyła stopień znajomości baskijskiego, ale też wpłynęła na postrzeganie używania go jako obowiązku). Według niektórych badań w ostatnim czasie po baskijsku mówi się rzadziej nie tylko na baskijskich ulicach, ale i nawet w zaciszu domowego ogniska. Z drugiej strony nie sposób nie dostrzegać sukcesów baskijskiej polityki językowej – wzrostu znajomości euskary wśród ludzi młodych, obecności języka w przestrzeni publicznej, w świecie nauki i kultury. A nawet rozprzestrzeniania się jego nauki poza Kraj Basków. Sama zaczęłam uczyć się baskijskiego w Polsce, a później, dzięki współpracy pomiędzy polskimi i baskijskimi instytucjami, miałam możliwość pogłębiania wiedzy na kursach w Baskonii (szczególnie pozytywnie, ze względu na świetnych nauczycieli i intensywny program nauki, wspominam wielokrotne pobyty w barnetegi w Zornotzy).

      W latach dziewięćdziesiątych XX wieku rozpoczęto projekt, którego celem było tłumaczenie prac klasycznych myślicieli na język baskijski. Wzięły w nim udział Uniwersytet Kraju Basków, Uniwersytet Deusto, BBV Fundazioak (późniejsza BBVA), Bizkaiko, Arabako i Gipuzkoako Kutxak. Dwadzieścia lat później takich przekładów było już sto trzydzieści – wśród nich dzieła Immanuela Kanta, Friedricha Nietzschego czy Alberta Camusa.

      Bilbo i Bilbao

      Kraj Basków to niewielki region zamieszkany przez mniej więcej trzy miliony mieszkańców (w granicach wszystkich siedmiu prowincji). W Baskijskiej Wspólnocie Autonomicznej język baskijski, euskara, ma status oficjalnego, obok hiszpańskiego, powszechne są zatem wykonane w nim napisy i oznaczenia, w tym te na miejscowych drogach. Nazwy wielu baskijskich miast i miasteczek występują w dwóch formach – baskijskiej i hiszpańskiej. Baskijska Donostia to hiszpańskie San Sebastián. Baskijskie Bilbo to hiszpańskie Bilbao. I choć hiszpański jest tu językiem dominującym (znają go wszyscy, baskijskim posługuje się mniejszość), to jednak zdarzało się, że zamazywane były nazwy miejscowości w języku hiszpańskim. Spotkałam się też z sytuacjami, gdy w komunikacji publicznej (pociągach, autobusach) występowała tylko jedna wersja językowa. Gdy obie formy są podobne, tak СКАЧАТЬ