Filozofia religii. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ badania wskazują na to, że oni w jakiś niezrozumiały sposób wiedzieli, a co najmniej zdawało im się, że wiedzą, o tożsamości niektórych bóstw niezależnie od deskrypcji. Wiedzieli, że x, który objawił się Abrahamowi i przedstawił się jako El, oraz x, który objawił się Mojżeszowi i przedstawił się jako Jahwe, są tym samym Bogiem – chociaż to, co się o nich mówi, i to, jak się ich czci, na to nie wskazuje. Natomiast ich Bóg nie tylko nie utożsamia się z Baalem, który pod wieloma względami był opisywany podobnie, ale jest jednym z głównych wrogów ich Boga. To utożsamienie dwóch kultów wbrew linii analogii między bóstwami jest nietypowe dla historii religii.

      Otóż wydaje mi się, że w momencie połączenia dwóch logicznie niezależnych opisów wspólnym kwantyfikatorem powstaje rodzaj zobowiązania ontologicznego, którego nie można wyjaśnić, pojmując opisy Boga w sposób czysto konstrukcyjny. Konstruktywista w logice nie może do stwierdzeń „nie dowiedziono, że A” oraz „nie dowiedziono, że nie-A” dołączyć dodatku „ale w rzeczywistości bądź A, bądź nie-A”. Podobnie prorocy wczesnego Izraela nie mogliby uzupełnić twierdzeń „deskrypcja Jahwe nie mówi nic o cechach Ela” oraz „deskrypcja Ela nie mówi nic o cechach Jahwe” twierdzeniem „ale w rzeczywistości El i Jahwe to jeden Bóg”, gdyby nie odnosili się do jakieś rzeczywistości zastanej, swoiście pełnej, powiedzmy, do rzeczywistości podlegającej prawu wyłączonego środka. W tym właśnie dopatruję się wspominanej już swoistej pełności Boga. Wydaje się on przekraczać ramy pojęcia. Jest to charakterystyczne dla przedmiotów istniejących w rzeczywistości, a nie tylko pomyślanych.

      Omówiony przykład egzemplifikuje zjawisko rozpowszechnione w historii teizmu, w szczególności w historii judaizmu i chrześcijaństwa. Ojcowie Kościoła w jakiś sposób wiedzieli, że Bóg, którego Jezus nazywał Ojcem, i Bóg greckich filozofów to jedna i ta sama istota, chociaż nie tylko nie wynikało to z ich deskrypcji, ale, co gorsza, Bóg greckich filozofów miał wiele wzajemnie sprzecznych deskrypcji. Ojcowie Kościoła w jakiś sposób wiedzieli jednak, że jest to ten sam obiekt, tylko przez niektórych błędnie opisywany. Jest udokumentowane, że mistycy rozpoznają się wzajemnie i odróżniają od osób niebędących mistykami, a nawet od tych, którzy mylnie uważają się za mistyków. Nie znam pełnego studium tego trudnego i ciekawego zagadnienia, którym jest tożsamość przedmiotów odniesienia różnych deskrypcji teistycznego Boga. Jest to wielki problem teologiczny, ontologiczny i logiczny, chyba wciąż czekający na opracowanie. Nie umiem powiedzieć, kiedy i w jakich wersjach pojawiał się już prezentowany tutaj wywód. Jako jeden z pierwszych na omawiane tu zjawisko w odniesieniu do metafizycznego i do egzystencjalnego pojęcia Boga zwrócił pobieżnie uwagę Lewis: „[…] mogę także przypuścić, że odkryję w obu wypadkach, że tak powiem, tego samego nadawcę listów, istniejącą poza faktami Potęgę, Kierownika i Przewodnika” (Lewis 1968, s. 34).

      Powinno być jasne, że nie traktuję przedkładanych tutaj wywodów jako twardego dowodu istnienia Boga, w szczególności Boga pojmowanego w określony sposób. Wydaje mi się natomiast, że mamy dość mocne, niezależne od wyznawanego światopoglądu argumenty skłaniające do uznania, że w rzeczywistości istnieje jakiś podmiot, który jest punktem wyjścia teizmu i który jest – mniej lub bardziej trafnie – ujmowany w pojęciach teorii teistycznych. Zwykle przyjmujemy, że wiedza bezpośrednia wymaga kontaktu z przedmiotem oraz świadomości, że jest to ten przedmiot. Sam Anzelm z Canterbury odróżniał to, że Bóg jest, od tego, że jest tym, czym wierni sądzą, że jest (1946, rozdz. 2). Moim zdaniem są mocne racje przemawiające za tym, że co najmniej niektórzy teiści mówią – mniej lub bardziej trafnie – o czymś, co jest. Co najmniej w tym sensie nazwa „Bóg” jest jednostkowa.

      Bibliografia

      Ajdukiewicz K. (1959), Zarys logiki, Warszawa: PZWS.

      Ajdukiewicz K. (1960), Metodologiczne typy nauk, w: tegoż, Język i poznanie, t. 1, Warszawa: PWN, s. 287–313.

      Ajdukiewicz K. (1965), W sprawie pojęcia istnienia, w: tegoż, Język i poznanie, t. 2, Warszawa: PWN, s. 143–154.

      Anzelm z Canterbury (1946), Sancti Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera Omnia, t. 1, Edinburgh: Thomas Nelson and Sons.

      Beonio-Brocchieri Fumagalli M.T. (1969), The Logic of Abelard, Dordrecht: Reidel.

      Bergson H. (2007), Dwa źródła moralności i religii, przeł. P. Kostyło, K. Skorulski, Tyniec: Homini.

      Bocheński J.M. (1995), Dzieła zebrane, t. 6, Kraków: Philed.

      Chwedeńczuk B. (red.) (1997), Filozofia religii, Warszawa: Wydawnictwo Spacja – Fundacja Aletheia.

      Chwedeńczuk B. (2000), Przekonania religijne, Warszawa: Fundacja Aletheia.

      Fletcher P. (1998), Truth, Proof and Infinity – A Theory of Constructions and Constructive Reasoning, Dordrecht: Kluwer.

      Heyting A. (1966), Intuitionism, Amsterdam: North-Holland.

      Hodge C.D.D. (1871), Systematic Theology, t. 1, New York: Scribner & Co.

      Kmita J. (1973), Wykłady z logiki i metodologii nauk, Warszawa: PWN.

      Lem S. (2008), Głos Pana, Warszawa: Biblioteka „Gazety Wyborczej”.

      Lewis C.S. (1968), O wierze i moralności chrześcijańskiej, przeł. M. Ponińska, Warszawa: PAX.

      Lercher L. (1939), Institutiones Theologiae Dogmaticae, t. 1, Oeniponte – Lipsiae Rauch.

      Nawroczyński B. (1947), Życie duchowe, Kraków – Warszawa: Pieczątkowski i S-ka.

      Nowicki A. (1964), Ateizm, Warszawa: Iskry.

      Otto R. (1993), Świętość: elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, przeł. B. Kupis, Wrocław: Thesaurus Press.

      Otto R. (2000), Mistyka Wschodu i Zachodu, przeł. T. Duliński, Warszawa: Wydawnictwo KR.

      Russell B. (1995), Problemy filozofii, przeł. W. Sady, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

      Schmaus M. (1960), Katholische Dogmatik, t. 1, München: Max Hueber.

      Smith M.S. (2002), The Early History of God: Yahweh and Other Deities in Ancient Israel, Grand Rapids – Dearborn: Eerdmans & Dove Booksellers.

      Swinburne R. (1979), The Existence of God, Oxford: Oxford University Press.

      Swinburne R. (1995), Spójność teizmu, przeł. T. Szubka, Kraków: Znak.

      Tkaczyk M. (2002), Przekonania religijne Bohdana Chwedeńczuka, „Zeszyty Naukowe KUL” 1–2, s. 103–112.

      Tkaczyk M. (2012), Ratio Anselmi revisited, „European Journal of Philosophy of Religion” 4, s. 127–146.

      Wright N.T. (1992–2013), Christian Origins and the Question of God, t. 1–4, Augsburg: Fortress.

      Komentarz

      Jacek Hołówka

      Przez СКАЧАТЬ