Ogniem i mieczem. Henryk Sienkiewicz

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.

209

Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.

210

Zaporoze — tu: kozacy z Zaporoza, nie pozostajacy stale na niczyim zoldzie.

211

regestrowi — Kozacy pozostajacy na zoldzie Rzeczypospolitej.

212

czern — tu: tlum, biedota.

213

futornicy — mieszkancy futorow, drobna szlachta.

214

Korsun (dzis ukr.: Korsun-Szewczenkiwskij) — miasto na srodkowej Ukrainie nad rzeka Ros, w sredniowieczu zamek wladcow kijowskich, w XVII w. rezydencja Wisniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciezyli wojska polskie.

215

religionis nullius (lac.) — zadnej religii.

216

Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda braclawski i kijowski, pan na Brusilowie i Huszczy, ostatni prawoslawny senator Rzeczypospolitej, negocjowal z Kozakami podczas powstan Pawluka i Chmielnickiego.

217

kazden (daw., dial.) — dzis popr.: kazdy.

218

samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.

219

piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.

220

Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.

221

czumak (daw., ukr.) — chlop ukrainski, zyjacy z handlu, przewozacy swoj towar, czesto na bardzo duze odleglosci, wozami zaprzezonymi w woly.

222

pasiecznik — hodowca pszczol, wytworca miodu.

223

woskoboj a. woskobojnik (daw.) — czlowiek zajmujacy sie obrobka wosku pszczelego, uzywanego do produkcji swiec.

224

dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.

225

podwoda — woz konny do przewozenia towarow i ludzi.

226

Kozacy regestrowi — Kozacy pozostajacy na zoldzie Rzeczypospolitej.

227

siromacha (daw. ukr.) — wloczega; wilk-samotnik.

228

Sokole jasnyj... Ty daleko widajesz. (ukr.) — Sokole jasny,/ Bracie moj rodzony,/ Ty wysoko latasz,/ Daleko siega twoja wiedza (a. wladza).

229

dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.

230

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

231

Zaporoze — kraina ponizej porohow Dniepru, zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich; poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge.

232

bitwa pod Maslowym Stawem (1638) — kleska Kozakow, zakonczyla powstanie i pociagnela za soba znaczne ograniczenia przywilejow kozackich.

233

gryzace... munsztuk — nie calkiem opanowane, zdolne do samowolnych, groznych dzialan przy pierwszej okazji; munsztuk — kielzno, element uprzezy, zakladany na pysk konski i sluzacy do kierowania szczegolnie nieposlusznym wierzchowcem.

234

Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrot stosowany w XVII w. wylacznie w pismie.

235

Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp.

236

wola — tu: wolnosc Kozakow, niepodlegajacych panszczyznie ani prawu; samowola, brak kontroli spolecznej i prawnej.

237

Rusin — dzis: Ukrainiec.

238

wschodni obrzadek — prawoslawie.

239

Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.

240

Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.

241

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

242

pacyfikowac — tu: uspokajac, lagodzic nastroje.

243

czerkaski — z Czerkas; Czerkasy — miasto nad Dnieprem, polozone ok. 60 km na polnoc od Czehrynia.

244

bulawa (z tur.) — symbol wladzy wojskowej; rodzaj broni, mala maczuga, czesto ozdobna.

245

bisurmanin (przest. pogard.) — muzulmanin, tu: sultan turecki i chan tatarski.

246

praeparatur (lac.) — szykuje sie, jest przygotowywana.

247

pan krakowski — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651.

248

waszec — pan; skrot od: wasza milosc.

249

Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.

250

Sicz Zaporoska — Zaporoze, kraina zamieszkana przez Kozakow zaporoskich; takze: ich wedrowna stolica, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

251

repeto (lac.) — powtarzam.

252

Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp.

253

Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.

254

do pana chorazego koronnego — Aleksander Koniecpolski herbu Pobog (1620–1659), ksiaze, chorazy wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanislawa Koniecpolskiego.

255

Zaslawski-Ostrogski, Wladyslaw Dominik (1618–1656) — ksiaze, koniuszy wielki koronny i starosta lucki, jeden z najbogatszych magnatow Korony.

256

spasi Chryste (ukr.) — ratuj, Chryste.

257

ktoren (daw. dial.) — dzis popr.: ktory.

258

konfuzji (z lac. confusio: zmieszanie) — wstyd, obraza.

259

barwa — СКАЧАТЬ