Karaçay-Malkar Halk Şairleri Antolojisi. Ufuk Tavkul

Чтение книги онлайн.

      XX. yüzyıl başlarında Rus bilim adamları Karaçay-Malkar Nart destanları konusundaki derleme çalışmalarına devam etmişler, 1903 yılında H.P. Tulçinskiy Karaçay-Malkar Nart Destanlarını, halk şarkılarını ve atasözlerini ‘Terskiy Sbornik’ adlı dergide yayımlamıştır (Tulçinskiy 1903).

      Karaçay-Malkar sözlü halk edebiyatında Nart destanlarının yanı sıra kahramanlık destanları ve tarihî destanlar da önemli bir yer tutmaktadır. ‘Cırçı’ adını alan halk şairlerinin söyledikleri ‘cır’ adı verilen bu destanlar Karaçay-Malkar halkının tarihini, toplumsal yapısını, komşu Kafkas halkları ile ilişkilerini, Rusya’ya karşı verilen bağımsızlık mücadelesini anlatan konularla işlenmiş, Karaçay-Malkar kültürüne ışık tutan sözlü edebiyat ürünleridir.

      ‘Avcı Biynöger’ Destanı Karaçay-Malkar sözlü edebiyatının en eski örnekleri arasında yer almaktadır. ‘Batır Karça’ Destanında Karaçay beyi Karça’nın Kabardey prenslerine karşı giriştiği mücadele anlatılır. Karaçay-Malkar halk edebiyatında Kabardey prenslerinin kahramanlıklarını anlatan destanlara da rastlanır. Bu destanların Kabardey halk edebiyatında yer almamasına karşılık Karaçay-Malkar halk edebiyatında çok zengin bir yere sahip olması ilginçtir. Karaçay-Malkar halkı bu destanlarda sözü geçen kahramanları o kadar benimsemiştir ki, ‘Açemez’ ve ‘Cansoh’ gibi tarihte yaşamış Kabardey destan kahramanlarını artık Karaçay-Malkarlı olarak kabul etmektedir. Tarihî destanlar arasında Karaçaylıların Rusya’ya karşı verdikleri hürriyet mücadelesini anlatan destanlar da yer alır. 1828 yılında General Emanuel komutasındaki Rus ordusuna karşı Hasavka vadisinde yapılan savaşı anlatan ‘Hasavka’ Destanı ile bu savaşta şehit olan Karaçaylı delikanlı Umar’ın destanı Karaçay-Rus savaşlarının iki canlı örneğidir. (Curtubaylanı 1993: 129-135).

      Sözlü edebiyat ürünlerinin halk arasında doğup yayılmasında cırçıların (destan şairlerinin) büyük rolü olmuştur. Karaçay-Malkar destanlarının büyük bir bölümünün şairleri halk tarafından unutulmuş, eserleri anonimleşmiş, yüzyıllar boyunca halk arasında ağızdan ağıza, kulaktan kulağa nakledilirken değişmiş, gelişmiştir.

      XVII. yüzyılda yaşayan Kara Mussa, XVIII. yüzyılda, 1695-1798 yılları arasında yaşadığı tahmin edilen Zantuvdu, 1834 yılında Karaçay köylerinden Uçkulan’da dünyaya gelen Koçhar oğlu Kasbot, 1859 yılında Malkar köyü Şıkı’da doğan Meçi oğlu Kâzım, 1864 yılında Karaçay köylerinden Uçkulan’da dünyaya gelen Canıbek oğlu Appa, 1891 yılında Uçkulan köyünde dünyaya gelen Semen oğlu Sımayıl, eserleri günümüze ulaşan Karaçay-Malkar halk şairleri arasındadırlar.

      Karaçay Halk Ozanı Harşım Aliy

      KARAÇAY-MALKAR HALK ŞAİRLERİ

      Bilinen En Eski Karaçay-Malkar Halk Şairi

      KARA MUSSA

      Karaçay-Malkar halk şairleri içinde eserleri unutulmadan günümüze kadar ulaşabilen en eski halk şairi XVII. yüzyılda yaşayan Kara Mussa’dır.

      Kara Mussa XVII. yüzyılda yaşamış olan meşhur Malkar prenslerinden Aydabol oğlu Artutay’ın ‘Cırçı’sı (Destan Şairi) idi. Karaçay-Malkar halkı arasında çok sevilen ve itibarı sayılan Kara Mussa aynı zamanda prens Artutay’ın danışmanı idi.

      Kara Mussa’nın yaşadığı dönemde Gürcistan kralı olan I. Teymuraz, ülkesine saldıran İran ordularına karşı yardım istemek için, Rus Çarı Aleksey Mihayloviç’ten yardım almak amacıyla Moskova’ya doğru yola çıkmıştı. Gürcü kralı Teymuraz’ın Gürcistan’dan Moskova’ya gidebileceği yol Kafkas dağları üzerinde yer alan Malkar topraklarından, prens Artutay’ın hakimiyeti altındaki bölgeden geçiyordu. Gürcü kralı Teymuraz iyi komşuluk ilişkileri içinde yaşadıkları Karaçay-Malkar halkının bir temsilcisinin de kendisiyle birlikte Moskova’ya gelmesini arzuluyordu ve Malkar prensi Artutay’a bu isteğini iletti. Prens Artutay Gürcü kralı Teymuraz’ın bu isteğini kabul etti ve danışmanı Kara Mussa ile birlikte Moskova’ya, Rus Çarı Aleksey Mihayloviç’e gittiler. Kara Mussa bu yolculuk sırasında tanıdığı Gürcü kralı Teymuraz için bir destan yazdı.

      1972 yılında Kabardin-Balkar Cumhuriyeti’ndeki Malkar köylerinden Babugent köyünde, Malkarlı bilimadamı Alim Teppeyev’in Lokman-İdris Mokayev adlı yaşlı bir Malkarlıdan derlediği Kara Mussa’ya ait bu destanda, Kara Mussa Gürcü kralı Teymuraz’ı şöyle övmektedir:

Karaçay-Malkar Türkçesi

      Ey, Göze ıpçıgı adam ötmez colmu edi?

      At acaşhan teren agaç kolmu edi?

      Col ese da andan duşman ötmesin,

      Ötse-ötsün, muratına cetmesin!

      Tav Artında Basiyannı ahlusun

      Col uzagı armav-arsar etmesin.

      Ey, Basiyannı taşı-elpek, çöbü-az,

      Az ese da, tözümü bar, kölü baz.

      Törelige-törde cerin ayamaz,

      Töresizge-hurmet, huner beralmaz!

      Baş urmagan-üylerine kiralmaz,

      Kirse-kirir, artha colun bilalmaz.

      Tav Artında carık tiygen künmü edi?

      Kelgen konak patçahmı edi , biymi edi?

      Biy ese da patçah kibik köreyim,

      Patçah ese andan alga öleyim.

      Basiyannı tuzu-damı keng bolur,

      Konak süygen-ullulaga teng bolur.

      Hoş keligiz, kelgenigiz söngmesin,

      Izıgızda adam palah körmesin.

      Eliyanı sur salamı cetmesin,

      Cetse-cetsin, adam başın eltmesin…

      Bu goppanlay tolu bolsun cerigiz,

      Aşlav başı-bügün sizni törügüz!

***Türkiye Türkçesi

      Ey, Göze geçidi adam geçmez yol mu idi?

      Atların kaybolduğu derin ormanlık vadi mi idi?

      Yol ise de, oradan düşman geçmesin,

      Geçse-geçsin, СКАЧАТЬ