Ko‘hna dunyo. Odil Yoqubov

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ goh xastalarning tomir urishlariga, goh qorin va ko‘krak qafaslariga quloq tutar, so‘ng, giyoh to‘la sandiq oldida qo‘l qovushtirib o‘tirgan ziyrak g‘ulomiga murojaat qilardi. Forsiy kirsa giyohlar nomini turkiy, turkiy kirsa forscha aytar, bu narsa nechundir xastalarni lol qoldirar, ularning qalbida «hakimi davron»ga nisbatan cheksiz mehr va ixlos uyg‘otardi. Eng qizig‘i, Abu Shilqim buyurgan dorular aksar hollarda bo‘lmasa ham, bot-bot xastalarga shifo keltirar, shunda basavlat va badavlat a’yonlar ta’zimga kelar, ta’zim bilan birga lutfi ehson deganingiz yomg‘irday yog‘ilib kelaverardi. Biroq, e voh! Po‘lat sandiqlarni to‘ldirib yuborgan bu oltinlar oxir-pirovardida faqat yaxshilik emas, baloyi nafs atalmish dardi bedavoni ham yetaklab keldi-yu, bir kuni Abu Shilqim bilan ko‘r darvesh orasida yomon o‘t chiqdi!

      – To‘g‘ri, tushgan oqchalarda sening ham ulushing bor, shaytoni basir! – dedi Abu Shilqim. – Ulushingni olib turibsen, shukur qil! Bu ehsonlar senga keldimi yo hakimi davron… ya’niki, kaminagami?

      Ko‘r darvesh, yolg‘iz ko‘zi sovuq chaqnab, zaharxanda qildi:

      – Hakimi davron emish! Hali sen chin Ibn Sino ekaningga inonib ham qolgandursen? Yomon eshak o‘z egasini ustiga mindirmaydi. Seni «hakimi davron» qilgan kim ekani yodingdan chiqibdi, ho‘kiz!

      Lekin ho‘kizdan «hakimi davron» yaratgan ko‘r darvesh nechog‘liq yanglishganini bilmas, Hurmiton bozoridan topgan bu «ho‘kiz» allaqachon qashqirga aylanganidan bexabar edi. Bu qashqir o‘zi yollagan katta karvon bilan ovloq Gurganjdan Buxoroga qaytarkan, bir kun kechasi joniga tekkan «shaytoni basir»ni sodiq g‘ulomlariga ushlatib, qo‘l-oyog‘ini bog‘latdi-da, hadsiz qumliklar orasiga tashlab ketdi. Qashqir qashqirligini qildi. Uning ko‘nglini na ko‘r darveshning achchiq faryodi erita oldi, na yolg‘iz ko‘zidan tirqirab oqqan obidiydasi!

      Kim bilsin, ehtimol, Abu Shilqim ibn Shahvoniy bu ayovsiz ishni qilmaganida bugun boshiga bu savdolar tushmas edi. Zotan, kimsan Ibn Sino nomi bilan shuncha boylik orttirganidan keyin bu qaltis ishni qo‘yib, tinchgina kun kechirsa bo‘lmasmidi? Shunday qilganida hozir, ehtimol, bu sovuq qabrda yer tishlab yotmas edi!

      Ha, Abu Shilqim o‘shanda ona yurti Buxoroga behisob davlat bilan qaytdi. Ota mulkini sovurib, gado kiyimida chiqib ketgan Abu Shilqim o‘n-o‘n besh yildan keyin bir karvon mol-dunyo, o‘nlab g‘ulomlar, bir nechta go‘zal kanizlar va xurjun-xurjun ganj bilan qaytdi. U nafaqat Juyi Mo‘liyon dahasidagi bog‘-u rog‘larini qaytarib oldi, balki saroy tabiblari davrasiga kirishga ham muyassar bo‘ldi. Rost, Buxoroi sharifda chin Ibn Sinoni ko‘rganlar va bilganlar bo‘lgani uchun o‘zini hazrat Ibn Sino deb atashga jur’at etmadi. Lekin bunga ehtiyoj ham yo‘q edi. Busiz ham sal o‘tmasdanoq Buxoro hokimi amir Aliteginning eng yaqin habibi va tabibiga aylandi. Padari buzrukvori Abu Faysal so‘nggi somoniylar davrida qanday izzat-e’tiborga ega bo‘lgan bo‘lsa, Abu Shilqim somoniylar davlatini zer-zabun qilgan ilk xonlar saroyida shunday izzat-ikromga erishdi. Ammo… baxtga qarshi, bundan uch-to‘rt yil muqaddam mana shu mustabid sulton Mahmud G‘aznaviy o‘n ming jangovar fil va hisobsiz lashkar bilan Buxoro sarhadiga bostirib kirdi-yu, Abu Shilqimning inongan tog‘i amir Alitegin Buxoroni tashlab qochdi. O‘n ming tuyalik mol-dunyosi, sandiq-sandiq oltin-u kumushlari, mashhur harami, haramidagi kenja xotini bilan suyukli qizini tashlab qochdi. Aliteginning bu behisob ko‘chi orasida Abu Shilqimning ham o‘ttiz-qirq tuyalik mol-mulki, bir necha sandiq ganji va bir necha go‘zal kanizlari qolib ketdi.

      Mayli, bosh omon bo‘lsa telpak topilar, degan gaplar rost ekan. Abu Shilqim sal o‘tmay sulton Mahmud suvorilari qo‘lida ketgan qirq tuya dunyosini qayta tiklab oldi. Alitegin ham o‘n ming tuya dunyosini yuz ming tuya qilib qaytarib oldi. Sultondan emas, yo‘q, jafokash fuqarodan qaytarib oldi. Ammo sultonning qo‘lida ketgan haramini, to‘g‘rirog‘i, haramidagi suyukli kenja xotini bilan suyukli qizini qaytarib ololmadi.

      Alitegin necha marta G‘aznaga elchi yubordi, xotini bilan qizi o‘rniga ulardan ming chandon suluvroq kanizlar va’da qildi, lekin sulton Mahmud nechundur bu ikki asirani qaytarishni istamadi.

      Har safar G‘aznaga yuboriladigan elchilar quruq qaytib kelganda amir Alitegin qafasga tushgan yo‘lbarsday o‘kirib, sulton Mahmudga qarshi lashkar tortishga chog‘lanardi. Biroq g‘azabidan tushib, sal hushiga kelgach, barobar qadam tashlaganda Buxoro tuprog‘ini larzon-larzon qilgan o‘n ming jangovar fil ko‘z oldiga kelar, xartumlarning barobar ko‘tarib, barobar o‘kirganda osmoni falakni zir titratgan na’ralari quloqlari ostida qayta yangraganday bo‘lardi-yu, dami ichiga tushib ketardi…

      Bundan besh-olti oy muqaddam kutilmagan bir voqea sodir bo‘ldi-yu, Abu Shilqimga bir umr tinchlik bermagan hazrat Ibn Sino yana uning halovatini buzdi.

      Vaqt tun yarmidan oshgan edi. Kechasi bilan aysh qilib charchagan Abu Shilqim mast uyquda edi. Banogoh saroydan chopar kelib uni uyg‘otdi.

      Abu Shilqim saroyga yetib borganida amir Aliteginning mashvaratxonasiga Buxoroi sharifdagi barcha ulamoyi zabardastlar, mashhur allomalar, saroy tabiblari va shoirlari yig‘ilgan edi. Amirning o‘zi, odatdagiday, qovog‘i soliq, bir mahallar Nuh ibn Mansur o‘tirgan oltin taxtda bir tutam siyrak soqolini silab, xayolga cho‘mib o‘tirar, uning o‘ng tomonidagi kursini notanish, qiyg‘ir burun bir kimsa egallagan edi. Ma’lum bo‘lishicha, surmarang sallasiga elchilik nishoni qadalgan bu kimsa amiralmuslimin sulton Mahmud G‘aznaviyning maxsus va muxtor elchisi bo‘lib, hazrat Ibn Sinoni qidirib yurgan ekan. Elchining qo‘lida shohkosaning yuzidekkina yumaloq surat bo‘lib, bu Ibn Sino hazratlarining suratlari edi. Amir Alitegin elchining qo‘lidan bu suratni olib, mashvarat ahliga namoyish qilar ekan, puchuq burnini jiyirib kuldi:

      – Ehtimolkim, oralaringda yashirinib yurgandur bu hakimi davron? Ana, Abu Halim ibn Faysalga qaranglar! Suratdagi hazrat Ibn Sinoning baayni o‘zi? Vo ajabo! Nechun yashirinib yuribsiz, taqsiri olam? Yashirinmang! Toki, amiralmo‘minin Ibn Sino hazratlariga bo‘yi barobar oltin in’om etmoq azmida emish!

      Amir Alitegin shunday deb qah-qah otib kuldi. Lekin Abu Shilqimga yalt etib qaragan mashvarat ahli orasida:

      «Yo tavba, xuddi o‘zi-ya! Xuddi…» – deb shivir-shivir qilganlar ham bo‘ldi… Sultonning elchisi ham mushukning ko‘zlariday sarg‘ish ko‘zlarini chaqchaytirib, Abu Shilqimga qadalib qolgan edi. Biroq Abu Shilqimni har kuni ming marotaba ko‘rib, u bilan ming marotaba so‘zlashib yurgan odamlarning uni hazrat Ibn Sino deb tan olishlari jezni oltin deyish bilan barobar edi!

      Darhaqiqat, mashvarat ahlining «Yo tavba! Xuddi o‘zi-ya! Xuddi!» degan shivir-shivirlari avval kulguga, kulgu piching va kesatiqlarga aylandi-yu, Abu Shilqimning usiz ham hasad va raqobat o‘tida kuygan yuragi battar kuydi. U shunday yonib ketdiki, ertasiga bor mulkini, kanizlari va g‘ulomlarini Buxoro bozoriga chiqarib pulladi, uy-joyini ishonchli odamlar qo‘liga topshirdi, so‘ng saroy musavviriga elchi suratidan bir nusxa ko‘chirtirib xurjuniga joyladi-da, Balx tomon otlangan katta karvon bilan birga subhi sodiq Buxoro darvozasidan chiqdi. Ikki haftadan keyin, ko‘r darvesh bilan birga qilgan ishini Balxda takrorladi. Jarchi yollab jar soldirdi. Buxorolik yosh shogirdi esa hazrat Ibn Sino to‘g‘risidagi hikoyalardan so‘zladi. Sinov Abu Shilqim ibn Shahvoniy kutgandan ming chandon yaxshi o‘tdi. Xasta borki, unga asalga yopishgan pashshaday yopishdi. Pul deganingiz yomg‘irday yog‘ildi. Shundan keyin ular Teginobodga, Teginoboddan G‘aznaga yo‘l olishdi…

      Xo‘p, u yog‘i-ku shunday bo‘ldi, endi bu yog‘i ne bo‘ladi? Taqdiri ne kechadi? O, qarib quyulmagan nodon! Bir oyog‘ing yerda bo‘lsa, bir oyog‘ing go‘rda turganida hazrat Ibn Sino bo‘lishni orzu qilgan miyasiz eshshak!

      Yo‘q, nafsilamrini aytganda Abu Shilqim ibn Shahvoniy hazrat Ibn Sino bo‘lish uchun qilmadi bu ishni. U faqat… omadi kelib, sultonning qalbiga yo‘l topa olsa, amir Aliteginning kenja xotini bilan suyukli qizini qutqazib olish niyatida jazm qilgan edi bu yumushga! Ularni qutqazib, Aliteginga in’om qilish va bu bilan Buxoro hokimining cheksiz muhabbatiga erishish niyatida СКАЧАТЬ