Иқтисодиёт қандай тузилган. Ха-Джун Чанг

Чтение книги онлайн.

      Компанияларнинг улушлари (акциялари) сотиб олинадиган ва сотиладиган фонд бозорлари Смит даври бошланишидан бир неча аср олдин мавжуд бўлган. Аммо бир нечта компаниялар акциялар чиқарганини ҳисобга олсак (мен айтганимдек, ўша пайтда масъулияти чекланган жамиятлар жуда оз эди), фонд бозори ривожланаётган капиталистик драманинг кичик иштирокчиси бўлиб қолди. Бундан ҳам ёмони, кўп одамлар фонд бозорларини қимор уйлари деб ўйлашган (баъзилар ҳали ҳам шундай дейишади). Қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш минимал ва деярли йўқ эди; биржа брокерлари акцияларини сотган компаниялар ҳақида тўлиқ маълумот беришлари шарт эмас эди. Бошқа молиявий бозорлар янада ибтидоий бўлиб қолган эди. Давлат заёмлари (айнан у 2009-йилдан буён дунёни ларзага келтираётган Европа инқирозининг марказига айланган) ҳар кимга берилиши мумкин бўлган давлат облигациялари бозори Буюк Британия, Франция ва Нидерландия каби фақат бир нечта мамлакатларда мавжуд эди. Корпоратив облигациялар бозори, Ҳатто Буюк Британияда ҳам ривожланмаган.

      Бугунги кунда мамлакатимизда молия саноати юқори даражада ривожланган (баъзилар буни хаддан ошиқ дейишади). У нафақат банк сектори, фонд бозори ва облигациялар бозорларидан иборат, балки тобора кўпроқ молиявий воситалар (фючерс, опционлар, своплар) ва MBS (активлар билан таъминланган қимматли қоғозлар), CDO (гаровли қарз мажбуриятлари) ва CDS (кредитнинг стандарт своплари) каби молиявий маҳсулотлар бозорларини ўз ичига олади . (Хавотир олманг, мен 8-бобда буларнинг барчаси нимани англатишини тушунтираман). Охир оқибат, молиявий инқироз даврида, бошқалар қарз беришни хоҳламаса, тизим охирги инстансия кредитори вазифасини бажарадиган ва чекловсиз кредит берадиган марказий банкка таянади. Дарҳақиқат, марказий банкнинг йўқлиги Смит даврида молиявий ваҳималарни бошқаришни жуда қийинлаштирди.

      Бугунги кунда молия бозори иштирокчиларининг ҳаракатларини тартибга солувчи кўплаб қоидалар мавжуд: ўз капиталига кўп миқдорда қарз беришлари мумкин; акцияларини сотаётган компаниялар ўзлари ҳақидаги қандай маълумотларни ошкор қилишлари керак; молиявий институтларга қандай турдаги активларни эгаллашга рухсат берилган (масалан, пенсия жамғармалари хавфли активларни олмаслиги мумкин). Буларнинг барчасига қарамай, молиявий бозорларнинг кўплиги ва мураккаблиги уларни тартибга солишни қийинлаштирди – бунинг тасдиғини 2008-йилги жаҳон молиявий инқирозидан кейин кўрдик.