Müridizm və Şamil. Александр Казембек

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ bir çoxlarının hüsn-rəğbətindən istifadə edərək, hələ o vaxt hakimiyyət sevdasına düşmüşdü. Ona görə də yetmiş agenti gizlicə Abbas evinin xeyrinə dəvətlə müxtəlif ölkələrə, əksərən də Xorasana göndərmişdi. Göndərilən adamlar az-çox nələrəsə macal tapmışdılar, lakin on doqquz ildən bə-ri xilafəti enerji ilə idarə edən Hişamın hökmranlığı onların sonrakı uğurlarına əngəl törətdi. Dəməşq yaxınlığındakı Ruxeymə adlı yerdə İbrahim öz atasının yerini tutdu və “əl-himar” – “eşşək” ləqəbli Mərvanın hökmranlığı30

      dövründə ona irsən qalmış ideyanı uğurla davam etdirməyə başladı. O, uzaqgörən adam olduğundan başladıqları işin geniş yayılması üçün Abbas evinin ehtiramını saxlayanlar arasından Əbu Müslüm adında birini seçdi və

      imamın adı ilə müqəddəsləşən qeyri-məhdud hakimiyyətlə, çoxsaylı yeni tərəfdarların başında Xorasana, orada başlanmış işləri davam etdirməyə yola saldı və ona fəxri sahibüd-dəvət, yəni “dəvət etməyə ixtiyarı olan adam” adını verdi.

      29 Ömər ibn Əbu əl-Əziz – səkkizinci Əməvi xəlifəsi, 717-720-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur.

      30 II Mərvan əl-Himar – 14-cü, sonuncu Əməvi xəlifəsidir, 744-754-cü illərdə

      hakimiyyətdə olmuşdur.

      38

      İbrahim Mərvan dostları tərəfindən ələ keçirilərək ölümə məhkum edilsə də (yeri gəlmişkən, bu hadisə xalq arasında həyəcanlara səbəb oldu və Abbas evi tərəfdarlarının sayını artırdı), Əbu Müslümün ağlı, igidliyi, aman-sızlığı və hətta rəhmsizliyi onun eşidilməmiş uğurlara aparan yolunu açdı. O, hər yerdən Əməviləri qovur, onları qoyun kimi kəsir, istədilər, istəmədilər hər kəsə Abba-silərə sədaqət andı içdirirdi; öldürülən İbrahimin kiçik qardaşı Abdulla əs-Səfahı31 xəlifə taxtına çıxdı, cəsur Səy-yarın başçılığı altında Xorasanda Əməvilərin ordusunu darmadağın etdi və Abbasilər sülaləsinin tarixində şöhrət qazandı32.

      Digər yalançı – Əbu Həmzə hər şeydə öz rəqibini yamsılayaraq İbrahimlə eyni vaxtda (129-cu ildə) üsyan qaldırdı, lakin bir şey bacarmadı. O da öz məsləkdaşı Abdulla ibn Yəhyanı dəvətlə dörd bir yana göndərdi və böyük mötəbərlik üçün ona talibül-həqq, yəni qanuni haqqı arayan ünvanı verdi, bununla da bir növ böyük əks-səda doğurmuş “dəvət etməyə ixtiyarı olan adam” adını iflic etmək və hər tərəfdə qanunsuzluğun hökm sürdüyü bir zamanda qanuni hüquq məsələsində həssas xəyalpərəstləri şirnikləndirmək istəyirdi. Lakin Əbu Müslümün qılıncı daha kəsərli, ağlı daha aydın və məsləkdaşları daha çoxsaylı idi. Əbu Həmzə Yəməndə çoxlu fəlakətlər törət-sə, çoxlu qanlar axıtsa, nəhayət, Mədinə hakimi olaraq ta-nınsa və talibül-həqq Yəmən hökmdarı təyin edilsə də, 31 Əs-Saffah – birinci Abbasi xəlifəsi, 749-754-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur.

      32 Abbasilər sülaləsi öz mənşəyini Məhəmmədin əmisi, Məkkənin Haşimilər soyundan olan Abbasdan götürür. Abbasilər 449-1258-ci illərdə hakimiyyətdə

      olmuşlar.

      39

      bütün bunlar çox çəkmədi. Mərvanın qoşunları Əbdül-Məlikin başçılığı altında tezliklə Mədinəni mühasirəyə

      aldı və məğlub edilən Əbu Həmzə qaçmaqla canını qurtardı, sonra da naməlum şəraitdə öldü. Az sonra talibül-həqqi də Sənada mühasirəyə aldılar. O, danışıqlara girdi, lakin sülhün şərtləri ilə razılaşmadı; ardınca öz legionu ilə

      döyüş meydanına yeridi və dəhşətli bir döyüş oldu. Əb-dülməlik üstün gəldi, Abdulla öz tərəfdarları tərəfindən öldürüldü.

      İndi oxucuların diqqətini Qafqaza yönəldirəm və müridlik toxumlarının buraya hansı yollarla səpildiyini, xüsusilə də son zamanlar necə cücərdiyini göstərməyə çalışacağam.

      40

      II. QAFQAZDA MÜRİDLİK

      a) MÜRİDLİYİN İNKİŞAFINA QƏDƏR QAFQAZIN VƏZİYYƏTİ

      Qafqaz qədim çağlardan bəri müxtəlif xalqların cəm-ləşdiyi yığnaq yeri olmuşdur. Onun zəngin təbiəti Hind və Fərat çayları sahillərindən koloniyaları özünə cəlb edirdi; məhəlli üstünlükləri müxtəlif tarixi dövrlərdə şimaldan, şimal-şərqdən qərbə və cənuba doğru axınlar edən barbarların arxasınca irəliləyən yorğun və geri qalmış mühacir cəmiyyətlərini uca dağların arasındakı qonaqsevər və təhlükəsiz dərələrdə tutub saxlayırdı33.

      Ölkənin aborigenləri tədricən gəlmələrlə qaynayıb-qarışır, öz ilkin xarakterlərini dəyişirdilər. Aradan minil-liklər ötüb keçdi və indi Qafqaz cəhalətə qərq olan yerli hakim ruhun tabeliyindəki müxtəlif tayfa və qəbilələrdən ibarət toplum şəklindədir.

      Qədim qafqazlıların ilkin inanc simvolları bütpərəstlik mahiyyətində idi. VII yüzilin ikinci yarısında Qafqazın cənub hüdudlarına yol açan müsəlman fanatikləri onları bütpərəst olaraq görürdü. İslamizm indiki Dağıstanın başlıca yaşayış məntəqələrində, demək olar ki, iki yüz il 33 Müəllif o çağın tarixşünaslığında hakim olan, lakin müasir tarix elminin qəbul etmədiyi belə bir versiyanı ifadə edir ki, guya Qafqaz xalqları daha güclü xalqlar tərəfindən qovularaq əlçatmaz dağlara doldurulmuş qəbilələrdən tö-rəmişlər.

      41

      müharibə apardı və ərəblərin silahı onların siyasəti ilə birləşərək burada öz yerini möhkəmlətdi34. .

      IX yüzilin başlanğıcında ərəb volontyorlar kütləsi Həmzə və Abbas soyundan (Məhəmmədin iki doğma əmisi) olan beş şeyxin rəhbərliyi altında cihad üçün Kiçik Asiyaya hərəkətə başladılar. Onların uğurları şərq tərəfdən Qara dəniz sahillərinə yollarını açdı. Sayları artıq beş

      minə çatan bu mühacirlər Qara dəniz sahillərindən Xəzər sahillərinə qədər səpələndilər və orada olan müsəlmanların köməyi ilə bütpərəstləri söz və qılıncla müsəlman dininə gətirdilər. O vaxtdan burada şafeilik təlimi hakim-dir35.

      Xəlifələrin qüdrətli çağlarında Dağıstan və müsəlman Qafqaz bəzən, həqiqətən, bəzən də nominal olaraq xəlifə

      naiblərinin idarəsi altında oldu; lakin həm daxili çəkişmələr və qarışıqlıqlar, həm də müxtəlif tayfalardan ibarət camaatda növbəti hakimiyyətlərin mövqe dəyişkənliyi və

      nəhayət, qonşularla toqquşmalar üzündan orada tez-tez iğtişaşlar baş verir, СКАЧАТЬ